Afturelding - 01.01.1984, Page 8

Prentmynd af Guðbrandi biskupi, skorin í tré. Myndin er frá 16. öld og er varðveitt í l>jóðminjasafni
íslands (nr. 446). Mynd: lceland Review.
sem birtist í fyrsta skipti öll í íslenskri
þýðingu 6. júní 1584, og er nú Iöngum-
kennd við útgefanda sinn og nefnd Guð-
brandsbiblía.1' Mun það jafnframt vera
17. prentun Biblíunnar í heiminum ef
talið er eftir þjóðtungum.
Guðbrandsbiblía
Menn telja víst, að Guðbrandur hafi
verið farinn að huga að hinu mikla verki
skömmu eftir að hann settist að stóli,
því eins og gefur að skilja er slíkt verk
ekki unnið í flýti. Hann þýddi ekki sjálf-
ur alla Biblíuna, heldur notaði hann, að
svo miklu leyti sem hægt var og til náð-
ist, eldri þýðingar. Nýjatestamentisþýð-
ingu Odds tók hann upp nálega
óbreytta. í Gamla testamentinu voru
notaðar þýðingar Gissurar biskups Ein-
arssonar, sem áður eru nefndar (þ.e.
Orðskviðir Salomons og Síraksbók, og
hugsanlega Jobsbók og Samúelsbæk-
urnar), og Odds Gottskálkssonar (Dav-
íðssálmar og e.t.v.' Spámannabækumar)
auk annarra manna10 og þess, sem
Guðbrandur þýddi sjálfur. Mun það eitt
hafa verið ærið verk biskupi, að lesa allt
yfir og lagfæra, þar sem þörf var á. Far-
ast honum sjálfum orð um það á þessa
Ieið: „En svo mikið ómak hafði ég þær
sumar dönskublandaðar útleggingar og
brákað mál að yfirlesa, lagfæra og
emendera, að það var ei stórs minna
vert en að nýju út að leggja.“ 11
En ekki var það eitt nægilegt að hafa
prenthæfan texta, heldur þurfti að auka
útbúnað prentsmiðjunnar, sem mun
hafa verið í rýrasta lagi. Naut Guðhrand-
ur þar aðstoðar vinar síns og fyrrum
kennara, Páls Madsens, Sjálandsbisk-
ups. Fékk hann nýja prentþröng og fjöl-
breyttara letur en áður hafði verið til í
prentsmiðjunni. Ennfremur aflaði Guð-
brandur myndamóta frá útlöndum og
skar sjálfur hnúta og annað skraut,
ásamt öðrum.
Menn telja, að Oddur hafi þýtt Nýja
testamentið eftir þýðingu Lúthers,12 en
hafi jafnframt haft hliðsjón af tveim
latneskum þýðingum, Vulgata og þýð-
ingu Erasmusar frá Rotterdam. Vera
má, að hann hafi einnig notað sænska
þýðingu frá 1524.l:i. Hins vegar hafa ekki
fundist nein örugg merki þess, að Odd-
ur hafi notað gríska textann, enda allt á
huldu um þekkingu hans á þeirri tungu.
Hvað Gamla testamentið snertir, er
erfitt að ákvarða hver frumtextinn hefur
verið, þar eð þýðendur eru svo margir.
En sýnt þykir, að þýðing Lúthers hafi
9) Á íslandi var engin heilleg biblíuþýðing til fyrir siðbreytingu, svo
vitað sé, heldur aðeins nokkur brot, felld inn í önnur guðræknirit. Til
er íslensk hómilíubók (prédikanasafn) í eftirriti frá því um 1200, og
ásamt norskri hómilíubók frá svipuðu leyti, er þar að finna lengsta
biblíutexta sem til er á norrænu máli frá svo fornum tíma. En langsam-
lega mestu biblíuþýðingar fornar eru norskar að uppruna, og hafa
varðveist í safni því, sem nefnt hefur verið Stjórn. Það tekur þó aðeins
til Gamla testamentisins, en margar bækur þess cru þar þýddar í heilu
lagi. Mun elsti og merkasti hluti þessa safns vera frá öndverðri 13. öld.
Ennfremur eru til heimildir um, eins og áður er getið, að Jón Arason
hafi látið prenta þýðingu guðspjallanna (Fjórir guðspjallamenn), en sú
bók er nú með öllu týnd. (Sjá S.J.Þ. bls. 14 og Ó.H. bls. 51).
10) Hcimildir nefna biskupana Gísla Jónsson og Ólaf Hjaltason
meðal þcirra, sem unnið hafi að Biblíunni, en allt er óvissara um hlut-
dcild þeirra. (Sjá S.J.Þ. bls. 14).
11) SjáH.S.bls.49.
12) Stefán Einarsson telur líklegt að Oddur hafi notað Núrnbergút-
gáfuna frá 1524 (sjá S.E. bls. 213).
13) Magnús Már Lárusson hefurgetið sér þessa til. (Sjá S.E. bls. 213).