Afturelding - 01.01.1984, Síða 9

0
verið notuð og svo Vulgata, og eitthvað
mun hafa verið gripið til danskra þýð-
inga annað veifið. Auk þess telja sumir,
að sterkra áhrifa gæti frá hinni norsk-
íslensku miðaldabiblíuþýðingu Stjórn.14
Biblían hin vandaöasta
Að sögn eiga sjö menn að hafa unnið
að prentun Biblíunnar í tvö ár, og telja
fróðir menn, að miðað við stærð bókar-
innar og afköst þess tíma í prentverki,
megi telja það örugga heimild. Hún var
öll prentuð í svörtum lit, nema hluti
textans á titilsíðu, sem prentaður var í
rauðu. Upplag hennar var 500 eintök,
sem telja verður mjög stórt, ef litið er á
allar aðstæður. Skiptist hún í þrjá kafla,
fýrst Gamla testamentið, þá Spámanna-
bækumar og loks Nýja testamentið. Var
erlendur bókbindari, Jurin að nafni,
Kitt af titilblöðum Guðbrandsbiblíu.
fenginn til þess að binda bókina, og batt
hann helming upplagsins. Voru 120 ein-
tök send til bands í Kaupmannahöfn, en
afgangurinn falinn íslenskum manni,
sem lært hafði bókband af hinum er-
lenda. Var bandið hið vandaðasta, eins
og bókin öll, slegið utan með spennu og
doppum. Til nýjunga heyrði það í ís-
lenskri bókaútgáfu, að Biblían var
skreytt myndum (27, og tvær þeirra eru
tvíprentaðar). Lengi var talið, að Guð-
brandur biskup hefði sjálfur skorið
myndamótin að sumum myndanna, að
minnsta kosti, en rannsókn hefur leitt í
ljós, að myndimar muni allar vera er-
lendar.15
Biblían mun ekki hafa farið að koma
úr bandi fyrr en 1585. Hún var dýr bók,
kostaði hvert eintak 8—12 dali, sem var
feiknaverð á þeim tíma og myndi svara
til tveggja eða þriggja kýrverða. Kon-
ungur hafði veitt nokkum styrk til
prentsmiðjunnar og bókaútgáfu bisk-
ups, og síðar veitti hann styrk beinlínis
til útgáfu bókarinnar.16 Bauð hann jafn-
framt, að hver kirkja skyldi leggja 1 ríkis-
dal til útgáfunnar og kaupa skyldi til
hverrar kirkju eina Biblíu og gjalda með
8—10 ríkisdölum eftir efnum og ástæð-
um. Sala Biblíunnar mun þó hafa gengið
treglega, enda markaður daufur fyrir
nefndra hluta sakir. Er vitað, að biskup
gaf fátækum kirkjum í Hólastifti 20 ein-
tök og hugðist gera eins við fátækar
kirkjur í Skálholtsstifti, þótt nú sé ekki
vitað hvort af hefur orðið. Hefur getum
verið að því leitt, að Nýja testamentið,
sem biskup lét prenta sérstaklega, árið
1609, hafi einkum verið gert vegna
þeirra, sem ekki höfðu efni á að kaupa
Biblíuna.
Þegar prentun Biblíunnar var lokið
varð fjögurra ára hlé á allri útgáfu-
starfsemi.17.
Sálmaþýðingar Marteins og
Gísla
Þegar siðbreytingin gekk í garð á ís-
landi, kom það vandamál á daginn, að
sálmar í lútherskum anda voru ekki til.
Hinir fyrstu lúthersku biskupar sáu að
hér varð úr að bæta, og tóku sér því fyrir
hendur að snúa dönskum og þýskum
sálmum á íslenska tungu. Létu þeir síð-
an prenta þetta í Kaupmannahöfn.
Sálmaþýðingar Marteins Einarssonar
komu út árið 1555, en sálmakver Gísla
Jónssonar árið 1558.18 Um þýðingar
Ólafs Hjaltasonar biskups á Hólum er
ekki vitað með vissu (sbr. þó neðanmáls-
grein 4). Er skemmst frá því að segja, að
báðar eru þessar bækur helst frægar að
endemum fyrir vondan kveðskap. Hafa
menn jafnvel haft á orði, að sennilega
hafi íslensk ljóðlist aldrei sokkið dýpra,
og fullyrða megi, að tunga og bók-
menntir myndu hafa beðið ómetanlegt
tjón, ef framhald hefði orðið á slíku.
Glöggt dæmi um þennan kveðskap er
eftirfarandi sálmur:
Alleinasti Gud íhimerík
veri lof og prís fyrir allar sinar nádir,
sem hann hefurgert ájaröríki
áþessum náðalegu dögum,
ájörðinni er komin stórgleði ogfrið,
svo allir menn mega nú gleðjast við
Guðs elsku oggóðan vilja.
Þessi sálmur er annar í röðinni í kveri
Gísla, og er rétt að geta þess, að þetta
mun vera ein hin allra aumlegasta þýð-
ing frá þessum tíma. En þó er ekki að
efa, að þessir menn hafa talið sig vera að
gera mönnum góða hluti,19 og nægir að
benda á titilblað Gíslakvers, en þar segir
meðal annars: ,Að Guðs lof megi ætíð
aukast á meðal kristinna manna, þá eru
hér nokkrir sálmar útsettir af mér Gísla
Jónssyni á íslensku...“
14) Sjá C.W.N. bls. 320-321 og H.S. bls. 49).
15) Sjá H.S. bls. 46.
16) Ekki vita mcnn hvc miklu gjöf konungs nam. Hafa mcnn nefnt
ýmsar upphæðir í því sambandi (100, 200, 300, 500 og 3000 ríkisdali.
Sjá nánar H.S. bls. 46 og M.M.L. a) bls. 408).
17) Þegar svo bókaútgáfa hefst að nýju árið 1589, eru prentsmiðj-
umar orðnar tvær. Önnur þeirra er á Hólum, en hin á Núpufelli í Eyja-
firði. Þetta skeið íslenskrar prentsögu hefur valdið mönnum nokkrum
heilabrotum, því báðar prentsmiðjurnar munu hafa unnið fyrir Guð-
brand biskup. Hafa menn helst getið sér þess til, að Jón og biskup hafi,
að lokinni prentun Biblíunnar, slitið eignafélagi sínu í prcntsmiðjunni.
Hafi Jón flutt sinn hluta á Núpufell, en biskup haldið sínum á Hólum,
og prentsmiðjurnar þannig orðið tvær. Síðar hafi Jón selt biskupi sinn
hluta og flutt með hann til Hóla, og prentsmiðjurnar þannig sameinast
að nýju. Þykir mönnum athyglisvert í þessu sambandi, að nafn Jóns
hverfur um sömu mundir af Hólabókum, þótt hann héldi áfram prent-
störfum til dánardags, 1616. (Sjá H.S. bls. 49 — 50).
18) Ymist telja menn, að sálmarnir í Gíslakveri hafi verið 17 (P.E.Ó.
b) bls. 24; MJ. bls. 431) eða þá 21 (S.E. bls. 216; J.Þ. bls. 234; M.M.L. c)
bls. 88). En P.E.Ó., sem gerst hefur rannsakað þessa sálma, segir;
„Hreinir sálmar i kveri þessu eru 17, auk 4, sem ekki eru heint sálmar
(kyrie, sekvenzia, antifóna)." Þetta gæti útskýrt það, hvers vcgna menn
greinir hérá. (Sjá P.E.Ó. b)bls. 24; Sjá einnigÓ. H. bls. 59.)
19) Páll Eggert Ólason er varfærinn í dómum um þessa sálma, og tel-
ur rétt að taka tillit til aðstæðna þessara manna. Segir hann t.d. á einum
stað: „Sálmahœkurnar... verður að divma eftir markinu." (Sjá P.E.Ó.
a)bls. 344).