Afturelding - 01.01.1984, Side 10

X
í heilan mannsaldur voru þessir sálm-
ar sungnir í kirkjum landsins.
20) Sagnir herma, að söngnótur hafi verið í Breviarium Holense, en
líklegt þykir, að misminni ráði þar mestu um. (Sjá H.S. bls. 50).
21) Guðbrandur tók m.a. upp í sálmabók sína áðurnefndan sálm
(Alleinasti Guð í himerík) úr Gíslakveri, nær óbreyttan. Líklega á
j
P.E.Ó. við slíka sálma, þegar hann segir, að til séu þar sálmar, sem frá
upphafi til enda séu „eitt kafald af rlmleysum, mállýtum, smekkleysum
og rugli í hljóðfalli.“ (Sjá P.E.Ó. b) bls. 51).
Sálmabók Guðbrands biskups
Guðbrandi biskupi var ljós sú niður-
læging, sem andlegur kveðskapur þjóð-
arinnar var kominn í, samanborið við
kaþólsk helgiljóð eða veraldlegan kveð-
skap. Hófst hann því handa um að und-
irbúa útgáfu nýrrar sálmabókar, og fékk
sér til aðstoðar ýmsa mæta menn.
Sálmabókin kom út árið 1589 og var
prentuð í 375 eintökum. Hafði hún inni
að halda 328 sálma og allmargar söng-
nótur, hinar fyrstu, sem prentaðar voru
á íslandi og kunnar eru.20 Af orðum
biskups í formála má ráða, að sálmamir
hafi flestir verið þýddir úr latínu eða
þýsku, nokkrir úr dönsku og fáeinir
frumsamdir. Nokkrir hafa auk þess verið
lagfærðir, er áður höfðu birst í nefndum
kverum, en aðrir teknir óbreyttir.21 Sjálf-
ur kveðst biskup aðeins hafa þýtt tvo
eða mestþrjásálma.
Annars gerir biskup í formála grein
fyrir tilgangi sínum með útgáfu sálma-
bókarinnar. Hann er sá, að fá söfnuðin-,
um í hendur sálma og andlegar vísur til
söngs í kirkjunni. En hitt vakir ekki síð-
ur fyrir biskupi, að lyfta sálmakveðskap
þjóðarinnar skör hærra, svo hann megi í
það minnsta standast samanburð við
veraldlegan kveðskap, sem var biskupi
lítt að skapi, og nefnir hann til „ónyt-
samlega kveðlinga, trölla- og forn-
manna rímur, mansöngva, afmorsvísur,
brunakvæði, háðs- og hugmóðsvísur og
annar vondur og ljótur kveðskapur:
klám, níð og kerskni, sem hér hjá al-
þýðufólki framar meir er elskað og iðk-
að Guði og hans englum til styggðar,
djöflinum og hans árum til gleðskapar
og þjónustu en í nokkru kristnu landi
öðru og meir eftir plagsið heiðinna
manna en kristinna ... því að mjög er
það misráðið og ólaglegt að vanda ver-
aldlegar vísur og önnur ónytsamleg
kvæði með mestri orðsnilli og mælsku,
sem maður kann best, en hirða ekki að
vanda það, sem Guði og hans lofgjörð
tilkemur." Auðséð er hvert biskup bein-
Nokkur 16. aldar rit. Talið frá vinstri: Guðbrandsbiblía (1584), Passionall, öðru nafni Píslar-
sagan, (1594), Löf>bók íslcndinf>a, öðru nafni Jónsbók (1578) og Graduale cða Grallarinn (1594).
Mynd: Landsbókasafn íslands.
ir skeytum sínum. Það eru vikivakamir
og rímumar, sem honum eru mestur
þymir í augum. í lokaorðum formálans
heitir hann á „alla guðsorðs þénara, alla
guðhrædda valdsmenn, alla fróma hús-
bændur, að þeir styrki og hjálpi hér til,
að af mætti leggjast þessi vondi og ónyt-
samlegi kveðskaparháttur, en í staðinn
inntakast og iðkast andlegar vísur og
kvæði, svo sem nú er orðinn plagsiður í
Danmörku og annars staðar hjá fróm-
um guðhræddum mönnum, hvar sem
maður kemur þar í gildi eða gestaboð, í
erfiðishús eða aðra verkstaði, þá er oft-
ast að heyra sálma og andlegar visur ...
En hvað langt vorir siðir eru frá svodd-
an framferði, er aumlegt um að hugsa,
þó enn hryggilegra frá að segja.“ Ekki
var hlutverkið smátt, sem þessari einu
bók var ætlað.21
Svo er að sjá, að viðtökumar, sem hin
nýja sálmabók fékk í fyrstu, hafi ekki
verið sem bestar. Hvað einkum var fund-
ið henni til foráttu er ekki vitað, en af
bréfum biskups má ráða, að talsverð
brögð hafi verið að aðfinnslum manna.
En hvað sem því líður er það mál
manna, að biskup hafi með sálmabók-
inni lagt undirstöðuna að íslenskri
sálmagerð næstu tvær aldimar.