Nýjar kvöldvökur - 01.02.1912, Blaðsíða 24

48
NÝJAR KVÖLDVÖKUR.
fræðissögu Íslands«, feiknastóru riti í 4 bind-
um, er hefur að umtalsefni sögu a'.lra rann-
sókna um ísland frá fyrstu öldum þess og fram
að 1880. Er það einhver hin margfróðlegasta
bók, sem enn er til á íslenzku, því fátt er það
í sögu lands vors, sem þar er ekki eitthvað
drepið á, og sumt eru stórmerkir kaflar úr
sögu landsins, t. d. verzlunarsagan á 15. og 16.
öld, sem ekki er annarstaðar að fá; svo er um
margt fleira. Nú hefur hann um síðustu 5 ár
verið að gefa út lýsingu íslands í tveim stór-
um bindum. Er nú því mikla riti lokið að því
er landlýsinguna snertir, og er þar afarmikinn
fróðleik að finna. Bókin er með mörgum mynd-
um, sumum ágætum, og er þar sérstaklega mik-
ið af myndum af sjóskepnum. En betra hefði
þó verið að myndirnar hefðu verið fleiri, því
að þó að þær séu algengar í útlendum bók-
um, eru þær eigi að síður lítt kunnar hér úti
á íslandi.
Efninu í þessu mikla riti er þannig raðað
niður, að fyrst er lýst hnattstöðu landsins og
hafinu í kring um það, síðan strandlengjunni
með fjörðum og eyjum og svo landslaginu
yfir land alt. Síðast er lýst fljótum, ám og
stöðuvötnum. Með það er fyrra bindinu lokið.
i því eru fullar 60 myndir. Síðara bindið byrj-
ar á að .,sa jöklum, hraunum og eldfjöllum,
hverum og brennisteinsnámum. Er hann ærið
langorður um þennan hlutann, sem búast er
við, því að höf er sérstaklega sérfræðingur í
þeirri grein. Pá kemur langt skeið um jarð-
fræði Islands, og steinaríki jiess; þá er langur
kafli um loftslag hér á landi, og mun það vera
altsaman alveg nýtt, bygt að mestu eingöngu
á rannsóknum höf. sjálfs, því að mér vitanlega
er sárfátt til um það efni, og það sem það er
alt á stangli í útl. fræðiritum og vísindalegum
tímaritum. Síðast er langt mál um jurtir og
dýr hér á landi. í þessu bindi eru um 130
myndir, og þar á meðal afarmargar myndir
hvala- og fiskategunda hér við land. Að síðustu
er langt og rækilegt registur yfir bæði bindin.
Það er fjarskalegur fróðleikur geymdur í
þessari bók. Rað má finna þar held eg flest
það, sem manni dettur í hug að vita um ís-
land af hinu stærra, og víðast hvar mun efnið
vera sett fram með þeirri nákvæmni, sem hægt
er að ætlast til af einum manni. Og eitt er enn:
Rorv. Thoroddsen hefur þegið þá gáfu, sem
því miður offáum er gefin, að geta ritað svo
létt og skemtilega um vísindaleg efni, að allir
geta haft ánægju af að lesa það. Og hvervetna
hverfur hann inn á einhver söguleg atriði, til
þess að skýra málið og gera það ljóst, og
segir þá oft'jfrá {merkum atburðum úr sögu
landsins, sem eru máli hans til sönnunar. Að
vísu lengir þetta bókina nokkuð — en R. Th.
veit handa hverjum hann er að rita. Fjöldinn
af lesendum hans er alþýða manna, og hann
veit manna bezt hvað henni er boðlegt. Hvort
aftur á móti alt, sem hann segir, stenzt vísinda-
Iega dómleiðslu eða gagnrýni, veit eg ekki;
það er líklegt að svo sé ekki um alla bókina.
Rað er engum manni ætlandi að geta ritað svo
hið fyrsta tæmandi rit um neitt efni, að ekki
verði að fundið. En það er ekki rétt, þegar
um mikilsverð ágætisrit er að gera, að stara á
þá galla, sem kunna að finnast á ritinu. Peir
koma í Ijós og leiðréttast við nánari rannsókn-
ir, og hverfa. Málið er fjörugt og líflegt, eins
og ætíð er á öllu, sem P. Th. ritar, alþýðlegt
og Ijóst, en ekki alténd eins vandað og skyldi.
Bókmentafélagið er ekki orðið eins vant að þvf,
eins og það ætti að vera, að hafa gott og vand-
að mál á ritum sínum. En þetta eru nú smá-
munir, þegar á það er litið, og eins hitt, að
hittast kann að fljótræðislega sé orðað, svo að
eithvað gæti orðið misskilningi undirorpið.
Eitt er það sem maður rekur óðara augun
í, óðara en hann les eitthvað í landfræðissög-
unni eða lýsingu íslands. Pað er það hvað höf.
veit margt og mikið. Pað er eins og hann sé
jafnt heimaíöllu: sögu landsins, lýsingu þess,
æfisögum manna á fyrri tímum, sem fáir eða
engir hafa vitað neitt verulega um fyrri o. s.
frv. Hann hefur pælt í gegnum öll möguleg
bókasöfn og handritasöfn, til að leita að öllu,
líklegu sem ólíklegu, til þess að fylla safn sitt
um Island á allar hliðar, það er eins og hann
viti alt og muni alt. Nú mun vera eftir þriðja
bindið af lýsingu þessari: lýsing á þjóðinni, at-
vinnuvegum hennar og lífi. Pað verður fróð-
leg bók og mikils virði, þegar hún kemur.
Dr. Valtýr Quðmundsson getur þess í Eim-
reiðinni, að P. Th. mundi vera manna færast-
ur að hripa upp sögu landsins. Að líkindum
veit hann allra manna mest um hana á hinum
síðari öldum, um fornöldina skal eg ekki segja.
En fegins hendi mundi eg og margir aðrir taka
á móti svo sem 30 arka bók um sögu lands-
ins eftir hann.
Bókin er víst nokkuð dýr — en það ætti
að vera innanhandar fyrir þá sem vildu eign-
ast hana — ekki er annað en ganga í Bók-
mentafélagið og fá allar þær góðu bækur, sem
það gefur út á ári hverju, fyrir 6 kr.
J. J.