Gripla - 01.01.1979, Page 181

ORÐ VÉSTEINS
177
Eins og lesendum sögunnar hefur lengi verið ljóst, þá er náttúru-
lýsingin táknræn öðrum þræði.1 Að sjálfsögðu hefur hún einnig bók-
staflega merkingu: ár og lækir hljóta að falla með óstöðvandi afli af
hárri brún Gemlufallsheiðar. En hér er um að ræða lýsingu, sem unnt
er að þýða með skýranlegum hulningum, eins og komizt er að orði í
öðru fomu riti. Höfundur Gísla sögu beitir hér mynd úr náttúmnni í
því skyni að bregða áhrifamiklu ljósi yfir mannleg örlög og vandamál.
Haf og sjór eru stundum notuð sem tákn dauðans, og á sömu lund era
rennandi vötn látin merkja æviferil manna. Orð Vésteins boða feigð
hans: með því að láta undan fýsi sinni er hann að Ijúka æviskeiði sínu.
Fyrir allmörgum ámm kom fram sú skoðun, að ákvörðun Vésteins að
hverfa ekki aftur ætti rætur sínar að rekja til fornrar hjátrúar, en sú
kenning fær naumast staðizt, þegar litið er á hugmyndir Gísla sögu í
heild.2 Hitt virðist sennilegra, að hér sé um að ræða eitt dæmi þess, að
1 Sjá t. a. m. Peter Hallberg, Den isliindska sagan, 1969 (önnur útgáfa), 85.-86.
bls.: ‘Denna bild av strömmande vattendrag ár en storartad symbol för ödets oater-
kallelighet, kannske den mest magnifika i hela sagalitteraturen.’ Miklu eldri eru
ummæli Finns Jónssonar í Altnordische Sagabibliothek (10), 26. bls.: ‘Die Worte
haben auch eine symbolische bedeutung; wie die báche alle nach dem Dýrafjprðr
strömen, so zieht es auch den Vésteinn dorthin.’
2 Hér má tilfæra kafla eftir Per Tylden í Maal og minne 1938, 182.-3. bls.: ‘Eg
las nyleg Gísla saga med ei klasse pá norr0niina. Ein av elevane, Emil Vindsetmo
frá Otter0y i Namdalen, fortalde dá noko som synest kasta nytt ljos over replik-
ken at Vestein: — Vindsetmo var ein gong pá saueleit saman med ein gamal
mann frá heimbygdi si, og dei var komne so langt pá heii at det bar nedover mot
grannebygdi. Dá vilde V. snu, men gamlingen sa um lag dette: «Det hallar nedover
no, og dá er det ikkje rádleg á snu. Men dersom me held fram her, har me gode
voner um á finna smalen.» — Denne mannen er full av «gamalt». Men han er fælt
mistruen og vil ikkje gjerne ut med det han veit — og slett ikkje til samlarar. V.,
som kjenner honom svært godt, skreiv likevel og spurde um han hugsa denne
hendingi og kva han hadde sagt. Mannen svara at det gjorde han ikkje. Men trui
som lág bak, visste han godt um, endá ho var lite kjend i bygdi i hans ungdom ög.
Det var far hans som hadde átvara han mot á snu nár han var komen so langt at
vatnet rann andre vegen. Dá skulde han halda fram i den leidi, for elles vilde det
gá han ille pá ferdi. Faren visste d0me pá at slikt hadde hendt. I skog eller fjell
passa han (faren) difor alltid pá á fylgja vassleidi dersom han kom upp pá ei
h0gd. — Ser ein ordi «nú falla votn oll til Dýrafjarðarx mot denne bakgrunnen,
fár dei ikkje berre «symbolische bedeutung», men strekar klárt under at lagnaden
(og Torgrim nevs seiðr) er sterkare enn menneski. Det er ikkje det at Vestein ikkje
vil snu, for di han pá ein mystisk máte vert dregen mot Dyrafjord. Bodberarane
nár honom ikkje att fyrr han er komen so langt at han ikkje kann snu.’
Gripla 12