Eimreiðin - 01.01.1952, Síða 86

74
RITSJÁ
EIMREIÐIN
unnar gerast. Hér virðist fulllangt
gengið — í skáldsögu — um ætt-
færslur og deili á mönnum, sem sum-
ir hverjir koma annars sáralítið við
sögu. „Haustið 1886 kvæntist Bjarni
Jakobinu Hafliðadóttur frá Sörlatjörn
í Ármóðsdal, en þau voru þremenn-
ingar í móðurætt beggja.“ Þessi fiá-
sögn á bls. 61 er eitt dæmi af mörg-
um um nákvæmnina. Höfundurinn
semur sig í þessu að sið hinna fornu
skrásetjara íslendingasagna, og verð-
ur að vísu ekki annað sagt en að
fyrirmyndin sé góð.
Þetta verður að nægja um ytra mn-
hverfi sögunnar, enda eru það sjólfir
atburðir hennar og þó einkum verk-
anir þeirra atburða á aðalpersónum-
ar, sem mestu varða. Hvernig tekst
höfundinum að leysa þau viðfangs-
efni, sem hann hefur valið sér? Bók
hans stendur eða fellur með svarinu
við þeirri spumingu. Og svarið verð-
ur, að honum hafi tekizt þetta með
ágætum.
Kristinn Þorsteinsson, ungi maður-
inn, sem verður Magnúsi Steingríms-
syni, aðstoðarpresti föður síns að Völl-
um, að bana í sjálfu brúðkaupi hans,
og brúðurin, Steinunn Bjarnadóttir
i Tungu, eru aðalsöguhetjurnar, og
um þau tvö snúast atburðir sögunnar,
ytri sem innri. Brúðurin hefur í fljót-
ræði lofazt brúðgumanum, þó hún
unni Kristni einum. Og þegar hann
hefur framið sitt vofeiflega verk, er
það hún, sem undirbýr flótta hans,
hjálpar honum af stað, leggur á ráð-
in um, hvernig hann megi komast
undan refsivendi réttvísinnar úr landi
til Noregs. „Þeim var ekki skapað
nema að skilja", og varla sjálfrátt
hvernig hún hrapar að því ráði að
heitbindast Magnúsi, sem er heldur
óglæsilegur frá höfundarins hendi. Ef
brúðguminn hefði verið heillandi, var
hughvarf hennar skiljanlegt. En svo
er ekki í sögunni, og svo er ekki allt-
af í lifinu, að rökin ráði fremur en
tilviljunin, sem vér köllum svo, duttl-
ungafull, óskiljanleg, óskýranleg út
frá öllum þekktum forsendum.
Flótta Kristins lýkur með óvæntum
hætti, því hann verður veðurtepptur
í gangnakofa á heiði uppi og gistir
þar í tvö dægur. En á þessum tíma
verður honum ljós staða sín í lífinu,
að hann verður að taka út sín laun.
„Þótt mér tækist að flýja undan refs-
ingunni, tækist mér aldrei að flýja
undan því, sem ég hef gert. Og til
hvers væri þá flóttinn? Ég hef orðið
manni að bana. Ég óska eftir refs-
ingu minni. Ég vil fá að bera sök
mína“ (bls. 234). Þannig farast hon-
um orð við þá feðga, Bjarna hrepp-
stjóra, föður Steinunnar, og Gunnar,
son hans, sem hafa verið að leita
hans, en vilja þó í hjarta sínu koma
honum undan.
Þessi sinnaskipti Kristins Þorsteins-
sonar í fjallakofanum eru þunga-
miðja sögunnar, miklu fremur en
óhappaverkið heima á Völlum. Hér
uppgötvar hann þann nakta sann-
leika, að það getur enginn maður létt
sök af neinum. Mennirnir verða að
bera ábyrgð á sjálfum sér, tilfinning-
um sínum, orðum og gerðum. Ábyrgð-
in er óumflýjanleg, hvaða ráð sem
reynt er að grípa til, svo að komist
verði undan henni. Um leið og
Kristni verður þetta ljóst, er ferill
hans ákveðinn. Hann hverfur aftur,
þolir dóm sinn, tekur út refsingu sína
í hegningarhúsinu í Reykjavík,
þriggja ára fangelsisvist, þar sem rétt-
urinn kemst að þeirri niðurstöðu, að
um óviljaverk hafi verið að ræða. En
eftir það dvelur Kristinii á öðru