Ægir - 01.09.1974, Blaðsíða 8

Eyjólfur Friðgeirsson, fiskifræðingur:
HAF- OG FISKIRANNSÓKNIR
Athuganir á
hrygningu loðnu
Neðanskráðar athuganir voru gerðar í Sæ-
dýrasafninu í Vestmannaeyjum frá seinni
hluta febrúar til 11. maí 1974. Athuganir á
hegðun loðnunnar voru gerðar á loðnu í búr-
um safnsins. Loðnan var í tveimur búrum
1,5 x 1,75 m að grunnfleti með 1,0 m vatns-
hæð. í báðum búrunum var um helmingur
botnsins hulinn fínum gossandi en helmingur
með hraungrýti. Sjórinn í búrunum er feng-
inn úr 30 m djúpri borholu og er hann 7,2°C
heitur og selta hans 29.5%0 (Við suðurströnd
íslands hrygnir loðnan við um 6°C hita og
selta sjávarins er þar rétt rúmlega 35%c. At-
huganir á eggjum loðnunnar voru gerðar í
rannsóknastofu við safnið. Eggin voru geymd
límd við glerskálar (Peterskálar) í rennandi
sjó við 7,2°C hita og 29,5%0 seltu.
HRYGNING LOÐNUNNAR
í ofangreindum búrum voru 100 til 150 loðn-
ur. í öðru búrinu hafði loðnan verið um 3
vikur er hún hrygndi, en í hinu um 2 vikur.
Athuganir hófust á loðnunni um viku fyrir
hrygningu. Loðnan var þá róleg og virtist
hafa sætt sig fyllilega við umhverfisbreyt-
inguna. Þær héldu sig í torfum, syntu rólega
um og sýndu í öllu svörun torfu við utanað-
komandi áhrifum.
Hrognaþungi hrygnanna vex ört rétt fyrir
hrygninguna, og urðu hrygnumar mjög þung-
ar á sér þegar leið að hrygningu og misstu þær
sunds af einhverjum ástæðum eða yrðu ferð-
lausar sukku þær til botns eins og steinar.
Seinustu dagana í febrúar fóru hængarnir
að leita fyrir sér um hrygningarstað. Þeir
tóku sig einn og einn eða nokkrir út úr hópn-
242 — ÆGIR
um og snuðruðu yfir botninum, þó án þess
að hreyfa nokkuð við honum eða rótast í hon-
um. Hrygning hófst að morgni 1. mars, þeg-
ar kveikt var ljós í búrunum, en eins og kom
í ljós á næstu dögum meðan hrygning stóð
yfir, virkaði skyndileg lýsing sem hvati til
hrygningar. Hrygningin hófst á því að hæng-
amir þyrptust saman á litlu svæði rétt yfir
botni búrsins á sandbotninum oftast fjærst
frá hraungrýtinu. Hrygnurnar bættust í hóp-
inn fljótlega eftir að hængamir höfðu hópast
saman, loðnumar pöruðu sig síðan saman og
hrygndu í pörum. Eins og sést ef horft er
framan á loðnuhæng, myndar loðnan á hlið-
um hans, innfallinn kviður, útstandandi kvið-
uggar og þykkur neðri hluti kviðarins hvilft
á hliðum hans. Hvilftin á hliðum hængsins er
eins og sniðin fyrir kviðmikla hrygnuna og
fer pömn loðnunnar þannig fram, að hæng-
urinn þrýstir hrygnunni upp í hvilftina á hlið
sinni og festir hana á þann hátt við sig. Eftir
að þau em föst saman, þjóta þau af stað með
sporðaköstum í yfirborði botnsins og er þá
kviður þeirra % til 1 sm niður í sandinum.
Sandur og hrogn þyrlast þá frá þeim upp í
loft og til allra hliða. Hrygningin hjá hverju
pari stendur yfir aðeins í nokkrar sekúndur
og bægslast þau þá 1—2 m eftir yfirborði
botnsins. Lendi parið á fyrirstöðu í botnin-
um, smáhlut eða steini, skeytir það því engu,
en heldur áfram að hrygna til enda og bægsl-
ast þá jafnvel utan í stórgrýti, þó það kom-
ist ekkert áfram. Eftir að hrygningu parsins
er lokið, losnar það sundur, hrygnan er þá
orðin þvengmjó, en hængurinn eins og hann
var fyrir pömnina. Hængarnir virðast taka
þátt í pörun oftar en einu sinni og margir
oft, en flestar hrygnumar luku sér af í einni