Ægir - 01.03.1989, Blaðsíða 30

138
ÆGIR
3/89
og greinir nokkuð frá því sem
hann nam af athugulum mönnum
um fiskigöngur. Veitir Ferðabók
hans því glöggar upplýsingar um
ýmsa þætti í lífríki hafsins og sama
máli gegnir um rit Skúla Magnús-
sonar landfógeta, sem er nokkru
yngra en Ferðabók Olaviusar.
Arið 1786 kom svo út rit færeyska
náttúrufræðingsins Nicolais Mohr
um náttúru íslands og var það
fyrsta eiginlega íslenska náttúru-
fræðin, þar sem beitt var þeim vís-
indalegu aðferðum, sem þekktar
voru á þessum tíma. Jón Jónsson
gerir glögga grein fyrir öllum þeim
ritum, sem hér hafa verið nefnd,
og sömuleiðis fyrir ritum og rann-
sóknum Sveins Pálssonar læknis,
sem ferðaðist um landið á síðasta
áratug 18. aldar.
í 3ja kafla greinir frá rann-
sóknum á tímabilinu frá því
skömmu eftir 1820 og fram yfir
1860 og er þar m.a. fjallað um
fyrstu athuganir á hafstraumum
við ísland og áhrifum þeirra. í
fjórða kafla segir svo frá hafrann-
sóknum og skrifum um dýrafræði
íslands á árunum 1874 - 1908, en
á því tímabili má segja, að skipu-
legar hafrannsóknir hefjist hér við
land. Þar áttu Norðmenn og Danir
mestan hlut að máli og sendu
marga rannsóknarleiðangra
hingað, og undir lok tímabilsins
kom fyrsti íslenski fiskifræðingur-
inn til starfa, Bjarni Sæmundsson.
Höfundur greinir ýtarlega frá rann-
sóknarstörfum og ritum Bjarna og
segir þar m.a. frá fyrsta íslenska
hafrannsóknarleiðangrinum. Þá
eru kaflar um sjómælingar við
ísland og gerð sjókorta, um
norskar hafrannsóknir í hafinu
milli íslands og Noregs á árunum
1859-1914, sérstakur kafli er um
erlendar hafrannsóknir við ísland
1924—1939, og loks er kafli um
hafrannsóknir á vegum Fiskifélags
íslands á árunum 1931-1937 og
störf Árna Friðrikssonar á þess
vegum.
Eins og sjá má af þessari upp-
talningu er hér um mjög yfirgrips-
mikið rit að ræða, enda hefur það
að geyma ítarlega samantekt á
þróun þekkingar manna á hafinu
umhverfis landið, lífríki þess, eig-
inleikum og hegðun allt frá því um
miðbik 13. aldar og fram undir
síðari heimsstyrjöld, en þá höfðu
skipulegar hafrannsóknir verið
stundaðar í meira en hálfa öld.
Bókarhöfundur hefur víða leitað,
jafnt í íslenskum ritum sem er-
Bjarni Sæmundsson t.h. í rannsóknarleiðangri.
lendum og greinir af nákvæmni t'ra
fjölmörgum vísindamönnum
öllum þeim rannsóknarferðum
rannsóknaniðurstöðum, sem máh
skipta. Fá lesendur því glögS3
mynd af því, hvernig þekkinS
manna á hafinu jóskt stig af stig1'
allt frá því Fiskaþula Konung5'
skuggsjá var færð í letur og fran1'
undir okkar daga. Það eitt er
einkar fróðlegt og þá ekki síður^
fylgjast með þróun rannsóknarað
ferða og tækja, en frá slíku seg,r
glögglega í bókinni.
Sá sem þessar línur ritar hek,r
því miður ekki nægilega þekkiug11
á náttúrufræðum til að geta gaSn
rýnt frásagnir höfundar á því sviö1'
en þorir hins vegar að fullyrða, a
sú hlið bókarinnar, sem að sage
fræðinni snýr, er unnin af van
virkni og hvergi neitt missagt-
hef að vísu aldrei kunnað vel vl
þá aðferð sem nafni minn not<ir
við tilvísanir, þ.e. að geta aðei'1
útgáfuára bóka og ritgerða í svifF1
á eftir höfundarnafni í rneginm3
vil heldur hafa tilvísanir neðal1
máls. Það er þó nánast smek
atriði og heimildaskrá er vel 0
nákvæmlega unnin.
Eins og að líkum lætur um
yfirgripsmikið rit er efnið VIJ
mjög samanþjappað, þótt vis*
lega mætti færa fyrir því rök,
stytta hefði mátt suma kafla* (1 ■
þess að það skaðaði bókin3^
heild. Á það einkum við um v
fyrstu meginkaflana, þar s .f
fjallað er um skrif og rannsók11
fyrir 19. öld. Slíkt er þó áv^
smekksatriði og allir hljóta að
ast á, að Jóni Jónssyni hafi te^.(1
einkar vel upp við samningu Þe
rits. Það er í senn Ijóst
skemmtilegt aflestrar, n1^..
fróðlegt, og höfundi tekst að sef^
svo frá þurrum vísindalegum sta
reyndum, að hver leikmaður h
bæði gagn og gaman að.
gamlar myndir prýða bókina, ,
munu fæstar þeirra hafa birs |
prenti áður. Er að þeim nl1