Ægir - 01.09.1990, Blaðsíða 28

480
ÆGIR
g/90
sem hætt heföu viðskiptum við
íslendinga vegna stefnu þeirra í
hvalveiðimálum. í Bandaríkjunum
hættu nokkrar veitingahúsa- og
skyndibitakeðjur viðskiptum eða
drógu úr þeim og hálft annað
hundrað fræðsluráða ákvað að
hætt yrði að kaupa íslenskan fisk
fyrir skólamötuneyti á þeirra
vegum. Hins vegar olli það mestu
írafári á íslandi þegar tvö þýsk
stórfyrirtæki hættu að kaupa
íslenskt lagmeti, Tengelmann-
keðjan í október og ALDI í árs-
byrjun 1989. Þá urðu raddirnar
háværastar sem vildu hætta hval-
veiðum hér á landi. Bæði laga-
frumvarp og ályktunarti llaga
komu fram á Alþingi um það efni
og forsætisráðherra lýsti því yfir að
vel kæmi til greina að fella veið-
arnar niður síðasta sumar rann-
sóknaráætlunarinnar. Sjávarút-
vegs- og utanríkisráðherra lögðust
hins vegar báðir eindregið gegn
því og stjórnvöld héldu kúrs í mál-
inu.
Hinum umdeildu vísindaveið-
um íslendinga lauk því á áætlun
sumarið 1989. Jafnframt lýsti sjáv-
arútvegsráðherra því yfir að engar
frekari hvalveiðar yrðu stundaðar
fyrr en Alþjóðahvalveiðiráðið
hefði gert úttekt sína á hvalastofn-
unum við ísland á ársfundum
sínum árin 1990 og 1991 og
endurmetið bannið við veiðum í
atvinnuskyni. Grænfriðungar til-
kynntu þá að þeir hefðu látið af
herferð sinni. Ef íslendingar hins
vegar tækju aftur upp hvalveiðar
síðar myndu samtökin blása til
orrustu gegn þeim á ný, hvort sem
veiðarnar færu fram með leyfi
hvalveiðiráðsins eða ekki.
Hvalveiðiráðið, Grænfrið-
ungar, íslensk og bandarísk
stjórnvöld
Á síðunum hér að framan hefur
þróun hvalamálsins verið rakin.
Við skulum nú reyna að skýra
eilítið frekar samspilið á þessu
leiksviði þar sem aðalleikararnir
eru fjórir; íslensk stjórnvöld,
Alþjóðahvalveiðiráðið, bandarísk
stjórnvöld og Grænfriðungar.
Byrjum á deilunni við bandarísk
stjórnvöld.
Er Bandaríkjastjórn vondu
karlarnir?
Eins og fyrr segir ákvað Alþingi
með einsatkvæðis meirihluta að
mótmæla ekki tímabundnu banni
hvalveiðiráðsins við veiðum í
atvinnuskyni. Þá þegar láta
Bandaríkjamenn til sín taka í mál-
inu. Án möguleikans á þving-
unum af þeirra hendi er alls óvíst
að íslendingar hefðu látið banninu
ómótmælt. Greinarhöfundur telur
sjálfur næsta víst að þá hefði
Alþingi tekið aðra ákvörðun og
íslendingar haldið áfram hval-
veiðum í atvinnuskyni fyrst um
sinn. Umræðan á Alþingi snérist
að miklu leyti um viðskipta-
þvinganir Bandaríkjamanna ef
íslendingar mótmæltu. Samt var
svo mjótt á munum við atkvæða-
greiðslu. Án þessa andrúmslofts
þvingunar og viðskiptahagsmuna
erlendis hefði atkvæðagreiðslan
farið verulega á hinn veginn. En
þetta er persónulegt mat á aðstæð-
um, sem aldrei verður sýnt fram á
hvort er rétt.
En bandarísk stjórnvöld tóku
ekki upp á því að reyna að kúga
vestræna og austræna samstarfs-
menn sína í efnahags- og varnar-
málum vegna þess að þeim hafi
fundist það siðferðilega rétt fram-
ganga í þessu tiltekna máli. Þau
voru ekki alveg sjálfráð. Banda-
ríkjaþing hafði sett lög í þessu
efni, eins og fyrr segir, sem stjórn-
völdum var að sjálfsögðu strangt
til tekið skylt að fara eftir.
Næsta víst er að bandarísk
stjórnvöld hefðu aldrei látið sér
detta í hug að beita efnahags-
þvingunum gegn þessum þjóðum
vegna veiða á hvölum ef þau
hefðu haft um það frjálsar hendur.
Til þess voru allt of miklir hagS'
munir í húfi fyrir Bandaríkin sjá
Þær voru til að mynda allar námr
bandamenn þeirra í hermálum-
Efnahagsþvinganir eru óvinaað
gerð. Sú þjóð sem beitir þeim er
óvinaþjóð. Hermál og landvarn|r
eru tvímælalaust margfalt mik1'
vægari en veiðar á einhverjum
hvölum í augum stjórnvalda risa-
veldis.
Það er áhugaverð spurning-
hvort Bandaríkjastjórn heföi í raun
nokkurn tíma farið eftir þessum
lagaákvæðum heldur, ef ej^1
hefði komið til þrýstingur frá nátt-
úruverndarsamtökum þar í landi-
Það er alls óvíst og raunar ýmisleg*
sem bendir til að þau hefðu ekki
gert það. Dæmi þar um er óviljj
bandaríska viðskiptaráðherrans ti
að gefa út staðfestingarkæru a
hendur Japönum vegna áfram-
haldandi hvalveiða þeirra 1
atvinnuskyni. Hann gerði frekar
samkomulag við þá og varði það
allt upp í Hæstarétt þegar náttúru-
verndarsamtökin stefndu honum
til að gefa kæruna út. Seinna meir
gaf hann út kæru, þegar Japanir
hófu vísindaveiðar eins og íslend-
ingar. En þá urðu viðbrögð forseta
þau ein að afnema veiðiheimildir
Japana í bandarískri lögsögu sem
engar voru. Innflutningsbann var
aldrei sett á. Og ekki verður annað
sagt en að bandarísk stjórnvöld
hafi lagt talsvert á sig til að ná
samkomulagi við íslendinga-
Kannski einhver leiti síðar svara
við spurningunni um áhrif náttúru-
verndarsamtaka á athafnir banda-
rískra stjórnvalda í hvalamálinu-
Hún er nógu áhugaverð.
Deilan um ályktanir hvalveiði-
ráðsins og vísindaveiðar
Aðstæður voru þessar: Stofn-
sáttmáli Alþjóðahvalveiðiráðsins
frá árinu 1946 setur það í vald
stjórnvalda hvers aðildarríkis
hvort þau gefa út leyfi til lands-
manna sinna til vísindarannsókna