Ægir - 01.10.1990, Blaðsíða 6

510
ÆGIR
Jón Þ. Ólafsson:
Saltfiskur við sundin blá
Innlegg til aldarsögu
Fyrri hluti
Inngangur
Saga saltfiskverkunarstöðva og
stakkstæða í Reykjavík og næsta
nágrenni hefur til þessa hvergi
verið skráð. Um þá sögu og ýmis-
legt er henni tengist eru til ýmsar
merkar heimildir er birst hafa á
undanförnum áratugum, á víð og
dreif, í bókum, blöðum og tímarit-
um. Þar er þó aðeins um brot og
slitrur að ræða, einkum í ýmsum
æviminningum. Greinarhöfundur
hefur rætt við nokkra eldri menn
sem ýmist unnu sjálfir við saltfisk-
verkun hér á fyrstu áratugum þess-
arar aldar og/eða muna frásagnir
enn eldra fólks er vann við eða
þekkti til þessara mála frá fyrri tíð.
Hér er því raðað saman heim-
ildum og frásögnum úr ýmsum
áttum þannig að úr verður nokkur
heildarmynd.
Nokkrir þeirra er rætt hefur
verið við, — eða aðrir eftir þeirra
tilvísun, hafa átt í fórum sínum
gamlar og merkar Ijósmyndir af
saltfiskverkun sem hvergi hafa
áður birst opinberlega. Birtast
nokkrar þeirra mynda nú hér.
Við hefjum þessa sögu saltfisk-
verkunarstöðva og stakkstæða í
Reykjavík og næsta nágrenni við
bæjarmörk Seltjarnarness og
Reykjavíkur, nánar tiltekið við
Sörlaskjól. Þaðan höldum við sem
leið liggur í gegn um Reykjavík
eftir slóðum gamalla aflagðra
stöðva og stakkstæða vestur á Sel-
tjarnarnes, þaðan út í eyjarnar inni
á Sundum og við Ijúkum ferð
okkar við Seyluna, í landi Breiða-
bólsstaðar, norðan Bessastaða á
Álftanesi. Áður en að hinu eigin-
lega efni þessarar greinar kemur,
verður stiklað á stóru um saltgerð,
saltfiskverkun, o.fl. hér á landi á
fyrri öldum.
Um saltgerð og saltnotkun
til forna
Saltgerð og saltnotkun mun hafa
verið kunn hér þegar á fyrstu
öldum íslandsbyggðar. í Grettis-
sögu kemur fram að þegar Þor-
björn Öngull hafði vegið útlagann
Gretti Ásmundarson í Drangey
haustið 1031 var höfuð hans
geymt í salti í Viðvík til vors til
sönnunar um dráp hans. Þá eru til
heimildir um staði þar sem salt-
gerð mun hafa farið fram til forna,
s.s. í Skógarnesi á Snæfellsnesi
árið 1181. Saltgerð mun hafa farið
fram með þangbrennslu, en við
það fékkst „svartasalt" þ.e.
óhreinsuð aska úr brenndu þangi.
Saltið var síðan leyst úr öskunni í
vatni og þá fengust dreggjar sem
voru að mestu matarsalt.
Saltfiskverkun á fyrri öldum
Elstu handbærar heimildir um
saltfiskverkun hér á landi eru frá
16. öld, en þá (1520) kærðu
þýskir kaupmenn til Ö tr,.f
Hansakaupmanna í Brugge 1 ,
þvi að enskt herskip hafi ráðis ^
skip frá Hamborg sem var 3
koma hlaðið saltfiski frá íslan 1 °
leikið bæði skip og skipverja J ‘
Munu bæði Englendingar og Þ)°
verjar hafa keypt fisk til söltunar
landsmönnum. í bréfabók Cizur^
biskups Einarssonar frá 1542 ^
þess getið að meðal matvasla
hann tók með sér í Danmerku
hafi verið saltfiskur. Þá munu ^
heimildir um salthús í u(_
1603, ennfremur um nokkurn u
flutning á saltfiski um 1630 n
fisktökuhús mun hafa verið rel5.g
Bjarneyjum á Breiðafirði ar'
1660, en þar höfðu útlendmg^
vetursetu og keyptu fisk og 5
uðu.
Aðbúnaður og líf sjómanna 8
vertíðarundirbúningur ,
Mikil breyting varð á líf' ^
manna með tilkomu þilskip3^11
er líða tók á 19. öldina. Á me
eingöngu var róið til fiskjar
opnum bátum var það ekki til sl.'
að sjómenn tækju með sér neStl
róður. Sýrudrykkur var þó ja+n
hafður með og sumir höfðu vatn^
kúta. Margir höfðu meðfer
zink- eða beintölur sem þe'r ve .
í munni sér þegar á þá sótti þ°rs .
Meira var það nú ekki. Þetta þ36