Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Page 43

1.9 Hagsmunir þeir, sem búa að baki kröfu um efndir in natura
Það fer án efa mjög eftir atvikum og aðstæðum hverju sinni, hvort þjónar
hagsmunum kröfuhafa betur að krefjast efnda in natura eða efndabóta.
I mörgum tilvikum gildir það einu fyrir bæði kröfuhafa og skuldara fjár-
hagslega séð, hvort kröfuhafi fær dóm um efndir in natura eða sér tildæmdar
skaðabætur. Þannig er það oftast, þegar um er að ræða sölu á venjulegum
verslunarvamingi. Fái kröfuhafi ekki vörumar afhentar, getur hann annað hvort
krafist þeirra af skuldara eða keypt þær annars staðar og krafið skuldarann um
þann verðmun, sem á þessum tveimur kaupum er. Leiðir þetta einnig að jafnaði
til sömu niðurstöðu fyrir skuldara. Sjá hér, að því er lausafjárkaup varðar, 1. mgr.
67. gr. kpl., en þar segir, að skaðabætur vegna vanefnda af hálfu annars samn-
ingsaðila skuli svara til þess tjóns, þ.m.t. vegna útgjalda, verðmunar og tapaðs
hagnaðar, sem gagnaðili bíður vegna vanefndanna. Þetta gildi þó einungis um
það tjón, sem aðili gat með sanngirni séð fyrir, sem hugsanlega afleiðingu van-
efndar. í gagnkvæmni tvrhliða skuldarsambands felst það m.a., að það er for-
senda fyrir greiðsluskyldu aðila, að gagnaðili inni jafnframt af hendi greiðslu
sína, sbr. ákvæði 10. og 49. gr. kpl. Ef seljandi hefur ekki veitt lán eða greiðslu-
frest, er hann ekki skyldur til að afhenda hlutinn, framselja skjöl eða á annan hátt
að yfirfæra ráðstöfunarrétt yfir hlutnum, nema því aðeins að kaupverðið sé
samtímis greitt, sbr. 10. gr. Leiði greiðslutíma ekki af kaupsamningi, skal kaup-
andinn greiða kaupverðið, þegar seljandi krefst þess, en þó ekki fyrr en hluturinn
er afhentur kaupanda eða stendur honum til ráðstöfunar í samræmi við samn-
inginn og kpl., sbr. 49. gr. Seljandi er þannig ekki skyldur til þess að láta af hendi
seldan hlut, nema kaupandi greiði kaupverðið, og kaupandi er ekki skyldur til að
greiða kaupverðið, nema seljandi láti hið selda af hendi. Þessi meginregla hefur
áhrif á framsetningu kröfugerðar um efndir in natura á þann veg t.d., að kröfu-
hafi, sem krefur skuldara um greiðslu kaupverðsins, verður að bjóða fram efndir
af sinni hálfu. Sjá t.d. H 1971 525 (Garðaflöt), þar sem seljandi fasteignar krafði
kaupandann um greiðslu eftirstöðva kaupverðs gegn afhendingu afsals. í dóms-
orði sagði: „áfrýjendur ... greiði stefnda ... kr. 230.001.00. með 8% ársvöxtum ...
og ber stefnda gegn þeirri greiðslu að gefa út afsal til áfrýjenda fyrir fasteigninni
nr. 35 við Garðaflöt í Garðahreppi“. Sjá einnig H 1936 441, H 1965 63
(Skaftahlíð) og H 1992 1950 (Háaleitisbraut).11
11 í H 1965 63 hafði bindandi kaupsamningur komist á með aðiljum um kjallaraíbúð við Skaftahlíð
í Reykjavík. Samningurinn var ófullkominn að því leyti, að ekki var sérstaklega kveðið á um það,
hvemig greiða skyldi þann hluta kaupverðsins, sem kaupverðið var hærra en upphaflegt tilboð.
Seljandi neitaði að láta kaupanda í té afsal, og í máli kaupanda á hendur seljanda krafðist kaupand-
mn þess aðallega, að seljandinn yrði dæmdur til að „... láta stefnanda í té afsal fyrir kjallaraíbúðinni
— ásamt tilheyrandi lóðarleiguréttindum og öllu, sem fylgir og fylgja ber, gegn því, að stefnandi
greiði stefnda við afhendingu afsals kr. 150.000.00 í peningum og kr. 230.000.00 í skuldabréfi til tíu
ara með jöfnun árlegum afborgunum og 7% ársvöxtum frá þeim degi, er stefnandi fær afnot
fbúðarinnar ... og sé skuldabréf þetta tryggt með 1. veðrétti í íbúðinni“.
299