Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Page 51

dæmdar skaðabætur. í öðrum tilvikum getur hin fjárhagslega niðurstaða orðið
mismunandi eftir því, hvort krafist er efnda in natura eða efndabóta.
Hugsanlegt er, að það verði þyngri byrði fyrir skuldara að efna in natura
heldur en að bæta kröfuhafa fjárhagslega hagsmuni af því að hafa ekki móttekið
umsamda greiðslu. Þegar efndir in natura eru í sjálfu sér mögulegar, en einungis
með miklum aukakostnaði og fómum fyrir skuldara, vaknar sú spuming, hvort
skuldari sé í öllum tilvikum skyldur til þess að taka slíkt á sig, jafnvel þótt hann
sé ábyrgur samkvæmt almennum reglum og því skyldur til að yfirvinna
hindmnina?
Talið hefur verið, þótt skilyrðum efnda in natura sé fullnægt í tilteknu tilviki,
eigi kröfuhafi samt sem áður ekki alltaf rétt á efndum með þeim hætti, heldur
verði að sætta sig við efndabætur í staðinn. Hefur einkum verið talin ástæða til
að hafna efndum eftir aðalefni samnings, ef þær hafa í för með sér slíkt óhagræði
eða kostnað fyrir skuldara, að það væri í verulegu ósamræmi við hagsmuni
kröfuhafa af efndum.27
Krafa um efndir in natura er oft sett fram í formi kröfu um úrbætur, t.d. á
leiguhúsnæði, söluhlut, verki o.s.frv., sbr. kaflar 1.2 og 9. Þegar svo hagar til,
getur heimild kröfuhafa til þess að krefjast efnda in natura takmarkast af þeim
sjónarmiðum, sem hér voru rakin, þ.e. þegar vemlegur munur er á þeim kostnaði,
sem annars vegar fylgir efndum in natura og hins vegar greiðslu skaðabóta.28
4.2 Viðmiðunarsjónarmið
Ljóst má vera, að til þess að svo geti orðið, þ.e. að kröfuhafi þurfi að láta sér
nægja skaðabætur í stað efnda in natura, þarf ósamræmið í fjárhagslegri niður-
stöðu þessara tveggja leiða að vera mjög mikið.
Sem dæmi um aðstæður, þar sem efndir in natura og efndabætur hafa ólíka
fjárhagslega niðurstöðu í för með sér, má nefna það, þegar smíði vélar reynist
miklu dýrari og erfiðari vegna tækniörðugleika, heldur en í upphafi var gert ráð
fyrir, eða þegar smíði húss reynist erfiðari vegna þess, að jarðvegur er miklu
dýpri heldur en gert var ráð fyrir. Þá getur vanheimild og komið í veg fyrir réttar
efndir.29 Atvik sem þessi geta leitt til þess, að efndir in natura verða illmögulegar.
Sjá einnig H 1971 1004 (Grímshagi).
Annað dæmi um tilvik, þar sem til greina gæti komið að dæma efndabætur í
stað efnda in natura vegna sérstakra efndahindrana, sem erfitt er að yfirstíga, er
það, þegar verksmiðja, sem framleitt hefur ákveðna vörutegund, hættir þeirri
framleiðslu og selur afgangsvörumar. í ljós kemur, að verksmiðjan hefur selt of
mikið af vömnni, þ.e. hún á ekki nóg til fullra efnda á öllum þeim samningum,
sem gerðir hafa verið. Á þá að skylda verksmiðjuna til efnda in natura, þ.e. yrði
27 Henry Ussing: Obligationsretten Alm. Del, bls. 69; Bernhard Gomard: Obligationsret Aimene
emner, 1. hæfte. Naturalopfyldelse, bls. 42, og sami höfundur: Obligationsret 2. del, bls. 59-61;
Viðar Már Matthíasson: Fasteignakaup Helstu réttarreglur, bls. 179.
28 Bernhard Gomard: Obligationsret 2. del, bls. 60-61.
29 Bernhard Gomard: Obligationsret Almene emner, 1. hæfte. Naturalopfyldelse, bls. 40-41.
307