Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Page 53

að ræða, eða þegar samningur felur í sér „garanti“.30 Eins má nefna, að van-
heimild getur verið þess eðlis, að ómögulegt sé fyrir skuldara að bæta úr henni,
og verður kröfuhafi þá að láta sér nægja skaðabætur í stað efnda in natura.
4.3 Vitneskja samningsaðila
Rétt er að hafa það í huga, að vitneskja skuldara um efndahindranir getur haft
áhrif í þessu sambandi. Vitneskja skuldara, sem hann kemur ekki áleiðis til
kröfuhafa, kemur almennt séð í veg fyrir það, að skuldari leysist undan efndum.
„Force majeure" fyrirvari og aðrir fyrirvarar um skyldur skuldara leysa hann
almennt séð ekki undan efndum, ef um er að ræða atvik, sem skuldari vissi um
og gat tekið með í reikninginn, sbr. danska dóma í Ufr. 1922. 801 og Ufr. 1923.
278.
Að sama skapi getur vitneskja kröfuhafa, sem hann ekki kemur áleiðis til
skuldara, gert það að verkum, að hann getur ekki krafist efnda samkvæmt
samningnum, ef það kemur í ljós, að um er að ræða hindrun, sem hefur veruleg
áhrif á efndir samningsins, sbr. 33. gr. smnl. (óheiðarlegt að bera samning fyrir
sig), og 36. gr. smnl. Sjá H 1993 2328 (Gilsdómur).
Sérstök túlkunarvandamál geta komið upp, ef báðir aðilar gerðu samning
vitandi um, að efndir kynnu að verða erfíðar, en gerðu samning eigi að síður.
Þannig getur hugsast, að aðilar hafi haft það í huga, að samningurinn yrði því
aðeins efndur, að ekki kæmi til hindrananna, eða öfugt, að skuldarinn eigi að
bera áhættuna af því, hvort á þessar hindranir reynir. Þegar ekkert slfkt verður
leitt af samningnum, sem minnst var á hér að framan, verður til annarra atriða að
líta. Þannig gæti almenn þekking aðila haft þýðingu í þessu sambandi og
hæfileiki þeirra til þess að meta þær aðstæður, sem um er að ræða. Þá getur skipt
máli, hvaða lausn fær best samrýmst ákvæðum samningsins, t.d. ákvæðum um
„garanti“, verð og afhendingartíma.
Þrátt fyrir það, sem hér var rakið, verður þó staðfastlega að hafa að leiðarljósi
hina almennu reglu um rétt kröfuhafa til efnda in natura. Skuldari á að efna
samninginn in natura, ef kröfuhafi krefst þess, nema sérstök atvik leysi skuldara
undan þeirri skyldu.31
4.4 Lausafjárkaup - Takmarkanir á rétti til efnda in natura
4.4.1 Meginreglan um rétt kaupanda til efnda í tilefni greiðsludráttar
seljanda
í 23. gr. kpl. er, eins og áður segir, fjallað um rétt kaupanda til þess að
krefjast efnda í samræmi við aðalefni samnings (efndir in natura), þegar um
greiðsludrátt af hálfu seljanda er að ræða, en sá réttur sætir þó ýmsum tak-
30 Sjá Bernhard Gomard: Obligationsret Almene emner, 1. hæfte. Naturalopfyldelse, bls. 43, og
sami höfundur: Obligationsret 2. del, bls. 61.
3! Bernhard Gomard: Obligationsret Almene emner, 1. hæfte. Naturalopfyldelse, bls. 43.
309