Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Page 61

oft ekki auðvelt að útvega aðra hluti í staðinn, ef söluhlutur eyðileggst, t.d.
fyrir afhendingu.47
Eins og ákvæði 1. mgr. 27. gr. kpl. er orðað, er gert ráð fyrir því, að selj-
andinn þurfi að sanna, að þau skilyrði séu fyrir hendi, sem leysa hann undan
bótaábyrgð.
4.5.3 Hindrun standi efndum í vegi
Fyrsta skilyrði þess, að um ábyrgðarleysi geti verið að ræða skv. 2. málsl.
1. mgr., er það, að til staðar sé hindrun, sem veldur afhendingardrætti og
stendur í vegi fyrir efndum. Eins og áður er rakið er það ekki skilyrði, að um
sé að ræða hlutlægan ómöguleika í þeim skilningi, að afhending á réttum
tíma sé útilokuð fyrir hvaða seljanda sem er. Þótt orðalagið „vegna hindr-
unar“ geti bent til þess, að það eigi í raun og veru að vera ómögulegt fyrir
seljandann að efna samninginn, er ekki að öllu leyti unnt að gera svo strangar
kröfur. Atvik geta verið til staðar, sem ekki gera efndir algjörlega ómögu-
legar en gera þær eigi að síður svo einstaklega torveldar, að atvikin á
grundvelli hlutlægs mats koma í veg fyrir efndir.
Sem dæmi unr atvik, sem geta hindrað efndir, má nefna stríð, náttúru-
hamfarir, alvarlegan bruna eða sprengingar, sem hafa áhrif á starfsemi selj-
andans, verkföll, útflutnings- og innflutningsbönn eða önnur stjórnvaldsboð.
Atvik, sem eru einvörðungu fjárhagslegs eðlis, geta í sjálfu sér einnig hindr-
að efndir, t.d. óvenjulegar útgjaldahækkanir eða verðhækkanir. Hins vegar er
það ekki nóg, að samningurinn standist ekki samkvæmt þeim fjárhagsáætl-
unum, sem seljandi hefur gert, eða að það sé verulega miklu dýrara fyrir selj-
anda að efna samninginn en gera mátti ráð fyrir. Ef selt er á föstu verði,
verður seljandinn venjulega sjálfur að bera afleiðingarnar af óvæntri verð-
eða útgjaldaþróun. Ef efndir hafa í för með sér óþægindi eða kostnað, sem
ekki er í sanngjörnu hlutfalli við hagsmuni kaupanda af efndum, getur selj-
andinn eftir atvikum komist hjá afhendingarskyldu samkvæmt ákvæðum 23.
gr. Hins vegar er ekki um að ræða hindrun í skilningi 27. gr. í því tilviki. Hún
getur því aðeins átt við, að kostnaðaraukinn sé slíkur, að efndir samningsins
valdi seljandanum byrði, sem hlutlægt séð liggur utan við forsendur þess
kaupsamnings, sem unt er að tefla. Ávallt er skilyrði, að hindrun valdi því í
raun og veru, að seljandinn geti ekki efnt kaupin. Skilyrðið verður einnig að
skoða í samhengi við þann áskilnað, að ekki sé með sanngirni hægt að ætlast
til þess, að seljandinn geti komist hjá eða sigrast á afleiðingum hindrun-
arinnar.
Ákvæði 36. gr. samningalaganna veita heimild til þess víkja samningi til
hliðar í heild eða að hluta, þegar ósanngjarnt er að bera hann fyrir sig.
Heimilt er samkvæmt ákvæðinu að taka tillit til atvika, sem urðu eftir samn-
47 Alþt. 1999-2000, þskj. 119, bls. 91.
317