Tímarit lögfræðinga


Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Side 9

Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Side 9
eins og áður segir, og því þarf að kanna hinn hugmyndalega og sögulega bakgmnn. í öðru lagi þurfa dómstólar oft að fást við efni sem lögfræðin ein á ekki svör við. Þótt meginviðfangsefni dómstólanna sé að leysa úr réttarágreiningi og dæma í refsimálum verður að líta til þess að úrlausnir dómstóla eru oft byggðar á öðru en lögfræðilegum álitaefnum eingöngu. Stundum er úrlausn háð því að tekin hafi verið afstaða til atriða sem byggð eru á mati, t.d. hagsmunamati eða mati á gögnum með hliðsjón af því hvað telst sannað og hvað ekki. Starfsemi dómstólanna er því hvorki byggð á hreinum lögfræðilegum grunni né verður leitað til lögfræðinnar einnar þegar verksvið dómstóla er skilgreint. Þetta þarf að hafa í huga, meðal annars þegar metið er hverjum hæfileikum dómarar þurfa að vera búnir. í lokin verða dregnar ályktanir um meginatriðin, sem hér verður fjallað um, og gerð nánari grein fyrir forsendum þess að dómstólamir njóti trausts og að þeir geti gegnt því hlutverki sem þeim er ætlað í réttarríkinu. 2. UM RÉTTARRÍKIÐ OG HLUTVERK DÓMSTÓUA Með upplýsingastefnunni komu fram nýjar hugmyndir í lok 17. aldar og á 18. öld sem ætlað var að kollvarpa fyrri kenningum um að vald konungsins kæmi frá Guði. Samkvæmt kenningum enska heimspekingsins John Locke í riti hans Ritgerð um ríkisvald er grundvöllur ríkisvalds einskonar sáttmáli sem tryggir frið, allsherjarreglu og frelsi samfélagsþegnanna. Samkvæmt þessu kemur ríkisvaldið frá samfélagsþegnunum en ekki frá Guði.1 Þessar og fleiri slíkar hugmyndir um ríkisvaldið og réttlætingar fyrir því komu meðal annars fram í tilefni af ófriði og valdabaráttu sem þá ríkti um alla Evrópu og brýnt var að uppræta. Því var ljóst að vald þurfti að vera til staðar sem gat sett niður deilur og tryggt þar með öryggi og frið. I tilvitnuðu riti má segja að settar séu fram kenningar um grundvallaratriði réttan íkisins. Kenningamar um réttarríkið eru byggðar á réttarheimspekilegri eða stjóm- spekilegri hugmyndafræði. Skilgreiningar á réttarríkinu eru þó ekki einhlítar enda hafa fræðimenn, einkum réttarheimspekingar, lagt mismunandi áherslur í umfjöllun og útskýringum á réttarríkishugtakinu. Kenningar um réttarríkið eru því margvíslegar og geta verið flóknar. Þær þarf þó að skilgreina til þess að unnt verði að meta hvort grundvallarreglur, sem hugmyndirnar um réttarríkið eru reistar á, hafi verið virtar. Hér verða aðeins settar fram skilgreiningar sem mestu máli skipta fyrir það efni sem hér er til umfjöllunar. Hvergi er að finna í lögum, hvað þá í stjómarskrá, almenna heildstæða skil- greiningu á hugtakinu „réttarríki“ I almennri umræðu sem og í lögfræðilegri umfjöllun er þó einatt vísað til þess að tiltekin atriði samræmist ekki grund- vallarhugmyndum um réttarríkið. Þar er átt við ákveðnar grundvallarreglur, sem taldar eru gilda og nauðsynlegt sé að virða, til að unnt sé að tala um réttarríki. Við skilgreiningar á réttarríkishugtakinu getur þurft að grípa til þess að lýsa 1 Ritgerð Locke kom fyrst út í London 1689 eins og fram kemur á bls. 9 í inngangskafla eftir Atla Harðarson í útgáfunni sem hér er vitnað til. 467
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108

x

Tímarit lögfræðinga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit lögfræðinga
https://timarit.is/publication/586

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.