Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Blaðsíða 21

það til þess fallið að grafa undan trausti á dómsvaldinu.15 Þessi hætta er einkum
fyrir hendi þar sem dómstólar þurfa æ oftar að leysa úr málum þar sem því er
borið við að lög fari í bága við stjómarskrá eða að framkvæmdarvaldið hafi
farið út fyrir eigin valdmörk. Endurskoðun á mannréttindakafla stjórnarskrár-
innar, sbr. stjómskipunarlög nr. 97/1995, og lögfesting Mannréttindasáttmála
Evrópu með lögunr nr. 62/1994 hefur meðal annars leitt til þess að dómstólar
þurfa enn oftar en áður að leysa úr deiluefnum er snerta réttindi sem þar eru
lögfest. Það breytir hins vegar engu um það að allir verða að geta treyst því að
dómstólarnir virði valdmörkin. Þetta er mjög mikilvægt með tilliti til þess að
dómstólum er ætlað að stuðla að friði í þjóðfélaginu og til þess verður að ætlast
að sátt ríki urn störf og verk dómenda. Þannig þjóna dómstólamir best því
hlutverki sem þeim er ætlað í réttarríkinu. Deilur um valdmörkin geta því vakið
tortryggni þótt rökræður um þau ættu ávallt að þjóna jákvæðum markmiðum.
Bent hefur verið á að löggjafinn hafi í reynd vísað talsverðu af löggjafar-
starfinu til dómstólanna.16
Astæður fyrir því eru meðal annars taldar þær að með löggjöf síðustu áratuga hafi
verið seilst til æ fleiri og flóknari sviða þjóðlífsins, þar á meðal þátta í lífi manna
sem vandi sé að ná viðhlítandi tökum á með orðaðri reglu. Afleiðingin hafi orðið sú
að þeim lagaákvæðum fari sífellt fjölgandi, sem beri með sér að löggjafanum hafi
ekki tekist að ná tökum á viðfangsefninu, en þau séu almennt orðuð, merkingarlítil
og veiti mikið svigrúm. Breytingar í þjóðfélaginu verði sífellt örari, þannig að
löggjafinn valdi því ekki að laga löggjöfina nægilega ört að nýjum aðstæðum. Tíðar
lagabreytingar séu auk þess óæskilegar frá sjónarmiði réttaröryggis. Löggjafarstarfi
fari meðal annars af þessurn ástæðum hnignandi. Miklar umbyltingar í lögum komi
auk þess til vegna fjölþjóðasamstarfs, einkum EES. Ætla megi að dómstólar þurfi þá
að leysa úr margvíslegum vanda vegna réttaróvissu og móta reglur.17
Þá hefur einnig verið bent á að löggjafinn hafi brugðist við erfiðleikum er
fylgi lagasetningu með almennt orðuðum lagaákvæðum, sem minni fremur á
stefnuyfirlýsingar en eiginleg fyrirmæli, eða vísireglum þar sem skírskotað sé
til teygjanlegra og matskenndra hugtaka og orða. Afleiðingin hafi orðið sú að
löggjafinn hafi varpað endanlegum ákvörðunum um skipan mála í þjóðfélaginu
15 Sjá t.d. í því sambandi grein Davíðs Oddssonar þar sem vísað er til þess að dómstólar hafi
gengið of langt og farið út iyrir þau mörk sem dregin hafi verið milli valdheimilda löggjafarvalds
og dómstóla, sbr. bls. 8-9. A bls. 12 segist höfundur óttast „að dómstólar séu að taka sér nokkuð
annað hlutverk en stjómskipun okkar gerir að öðru jöfnu ráð fyrir. Og þá setja þeir ekki niður deilur
manna, heldur magna þær upp - dómur verður þá ekki endir hverrar þrætu, heldur upphaf
hatrammra deilna, sem í verstu tilvikum eitra allt þjóðfélagið, eins og við höfum því miður alltof
mörg dæmi um upp á síðkastið".
16 Sigurður Líndal: „Stjómskipulegt vald dómstólanna“, bls. 111.
17 Sama heimild, bls. 110-111. Sama afstaða kemur fram í grein hans: „Hlutur dómstóla í þróun
réttarins", bls. 296.
479