Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Blaðsíða 36

málamiðlunum á kostnað faglegra sjónarmiða. Umsækjandi um hæstaréttar-
dómarastöðu getur auk þessa þurft að keppa að vinsældum til að hljóta sam-
þykki tilskilins meirihluta Alþingis. Þannig gætu vinsældir ráðið úrslitum á
kostnað faglegra sjónarmiða og hlutleysis. Alþingi getur ekki talist hlutlaus
stofnun en með þessari aðferð getur verið hætta á að stjómmálamenn seilist til
óheppilegra áhrifa innan dómstólanna.45
Af því sem hér að framan er rakið, meðal annars reglum sem settar hafa
verið í Danmörku og Noregi svo og á alþjóðavettvangi, er Ijóst að stefnt hefur
verið að því að koma í veg fyrir að aðrir þættir ríkisvaldsins hafi óeðlileg og
óheppileg afskipti af dómsvaldinu. Það er meðal annars gert í þeim tilgangi að
tryggja að hlutleysinu megi treysta og því að fagleg sjónarmið verði eingöngu
látin ráða úrslitum en önnur ekki, svo sem flokkspólitísk, þegar hæfni um-
sækjenda um dómarastarf er metin. Slíkt mat þarf að vera í höndum þeirra sem
besta þekkingu hafa á dómarastörfum og geta metið hverra hæfileika er þörf til
að gegna þeim. Val á dómara í embætti má ekki valda tortryggni. Slíkt veikir
dómsvaldið, teflir réttarörygginu í tvísýnu og grefur undan réttarríkinu svo og
hagsmununum sem því er ætlað að vernda.46 Allir geta staðið frammi fyrir því
að þurfa að sækja rétt sinn eða verja fyrir dómstólum. Þess vegna hlýtur allra
hagur að vera sá að réttarríkið láti þeim í té trausta dómstóla.
9. ÁLYKTANIR OG NIÐURSTÖÐUR
Þegar horft er til þess hve mikilvægu hlutverki dómstólarnir gegna í
réttarríkinu er ljóst að vel þarf að búa að dómsvaldinu. Dómstólamir þurfa
jafnframt að njóta trausts til að þeir verði færir um að gegna því hlutverki sem
þeim er ætlað. Þess er hins vegar ekki að vænta að dómstólamir njóti trausts
nema sjálfstæði þeirra og hlutleysi sé tryggt. Dómsvaldið þarf því að vera
nægilega aðgreint frá öðrum þáttum ríkisvaldsins, bæði löggjafarvaldi og
framkvæmdarvaldi. Slík aðgreining þarf að vera sýnileg þannig að borgararnir,
og aðrir sem réttinda njóta, geti séð og þar með treyst því að dómstólar leysi úr
ágreiningsmálum, sem borin eru undir þá, sem hlutlausar og sjálfstæðar
stofnanir sem dæma eftir lögum þar sem samræmis hefur verið gætt. Traustið
kemur ekki með lagabókstaf eða öðrum slíkum fyrirmælum heldur þarf að
skapa það og viðhalda því með hinum sýnilega raunveruleika. Meginforsendan
45 Sjá Sigurður Líndal: „Stjómskipulegt vald dómstólanna", bls. 116. Þar er nefnt að ýmis
álitaefni og vandamál rísi varðandi valdheimildir löggjafarþings og dómstóla og í framhaldi af því
segir: „Sérstök hætta er á að stjórnmálamenn seilist þá til óheppilegra áhrifa innan dómstólanna og
þá er viðfangsefnið hvemig unnt sé að verja dómstólana. Það lýtur sérstaklega að tvennu: 1.
Veitingu dómaraembætta. 2. Fjárhagslegu sjálfstæði dómstólanna“.
46 í áliti umboðsmanns Alþingis segir á bls. 27: „Eg tel að það sé ekki fallið til þess að viðhalda
og styrkja traust rnanna á æðsta dómstól þjóðarinnar ef val á nýjum dómara leiðir til verulegra
opinberra deilna um hæfni viðkomandi til að gegna starfinu eða þá aðferð sem viðhöfð var við val
á honum". Umboðsmaður telur ástæðu til að hugað verði að því hvort einhverjar breytingar á
núverandi fyrirkomulagi geti verið til þess fallnar að treysta enn betur en þegar sé grundvöll
ákvörðunar um hverjir em valdir til setu í æðsta dómstól þjóðarinnar, Hæstarétti.
494