Tímarit lögfræðinga


Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Síða 10

Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Síða 10
ákveðnum hugmyndum, sem kenningar um réttarríkið eru byggðar á, eða mark- miðum sem þeim er ætlað að þjóna. Skilgreiningar á réttarríkinu geta þó stund- um falist í því að gera grein fyrir einkennum þess eða kröfum sem uppfylla þarf til að um réttarríki geti verið að ræða. Kenningamar um réttarríkið segja til um ákveðið fyrirkomulag sem þjóðfélagsskipaninni er ætlað að standa á. Þær eru meðal annars byggðar á hugmyndum um að þjóðfélagið skuli lúta almennum reglum sem settar eru með lögum. Einnig eru þær byggðar á því að leyst sé úr deilum í þjóðfélaginu á grundvelli þessara reglna sem gilda á sama hátt fyrir alla sem eins er ástatt um. Eitt megineinkenni réttarríkisins er að fara þarf að lögum og lögin eiga að vera þannig úr garði gerð að samfélagsþegnarnir geti áttað sig á efni þeirra og hagað háttsemi sinni til samræntis við þau. Réttarríkishugtakið tengist enn fremur hugmyndum um frelsi einstaklingsins og kenningum um hvemig það verði tryggt. Þar er lagt til gmndvallar að samskipti einstaklinga, stjómvalda og annarra í réttarríkinu skuli lúta réttarreglum. I því felst ákveðið öryggi borgurunum til handa gegn því að þeir verði beittir gerræðis- legum ákvörðunum stjórnvalda eða yfirgangi þeiiTa og annaira. Samkvæmt þessu verða aðgerðir og ákvarðanir stjómvalda að byggjast á lögum eða viðeig- andi lagaheimildum, en stjómvöld eiga að vera bundin af lögum eins og allir aðrir í samfélaginu. Lagaheimildimar eiga að kveða á um hvað stjórnvöld megi gera og hverjum aðferðum þeim sé leyfilegt að beita í samskiptum við ein- staklinga og aðra sem réttinda njóta að lögum. Til þess að um réttarríki geti verið að ræða verður tilteknum kröfum að vera fullnægt. Lögin verða t.d. að uppfylla ákveðin skilyrði til að þau verði talin full- nægja kröfum réttamkisins. Lögin eiga að vera almenn en í því felst að þau mega ekki beinast sérstaklega gegn tilteknum aðilum, svo sem ákveðnum hópum eða einstaklingum. Lögin eiga því að vera þannig úr garði gerð að í þeim felist almennar reglur en ekki einstaklingsbundnar. Þau mega þar af leiðandi ekki segja fyrir um meðferð eða úrlausnir einstakra mála. Lögin verða jafnframt að vera skýr, í innbyrðis samræmi þannig að unnt sé að fara eftir þeim, þekkt, fyrirsjáanleg og framvirk en ekki afturvirk. Þetta á sérstaklega við um refsilög enda stangast það á við grundvallarhugmyndir um frelsi einstak- lingsins verði honum gerð refsing nema fyrir því sé viðhlítandi refsiheimild, sem kemur fram í lögum sem hann þekkir og getur skilið.2 Framangreindar reglur fela í sér ákveðna vernd einstaklingsins með því að hann getur áttað sig á því fyrir fram hvaða íþyngjandi reglur gildi um háttsemi hans. Þess vegna má segja að það sé mikils virði að búa í réttarríki. Þótt viðurkennt sé að stjórnvöldum beri að fara að lögum, að ákvarðanir þeirra verði að vera byggðar á lögum og að þau ntegi ekkert aðhafast gegn borgurum réttarríkisins nema samkvæmt lögum eða heimildum, sem byggðar 2 Krafa réttarríkisins um að lög þurfi að birta á rætur að rekja til þess að ekki verði farið fram á að lögum sé hlýtt nema sá sem það á að gera eigi þess kost að þekkja þau. í 27. gr. stjómarskrárinnar segir að birta skuli lög. 468
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108

x

Tímarit lögfræðinga

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit lögfræðinga
https://timarit.is/publication/586

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.