Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Page 38

Onnur mótsögn felst í því að krefjast þess að dómarar noti almennar
viðmiðanir við margvísleg matsatriði, en ekki einstaklingsbundnar, þrátt fyrir
það hve oft er óljóst hvar mörkin þar á milli liggja. I því gæti jafnframt falist
mótsögn að krefjast þess að dómari láti aldrei undan utanaðkomandi þrýstingi
en beiti samt sem áður almennum viðmiðunum. Þar sem hinar almennu við-
miðanir eru stundum óljósar getur það t.d. rofið einingu í fjölskipuðum dómi og
þar með veikt tiltrú manna á réttmæti niðurstöðunnar.47 Ljóst er að þama verða
dómarar að vera innan eðlilegra marka. Dómari verður því að nota viður-
kenndar lögfræðilegar aðferðir við hverja úrlausn en þar kemst hann þó oft ekki
hjá því að miða við eigin þekkingu og reynslu svo og það mat sem hann sjálfur
telur réttast. Öfgafullar skoðanir byggðar á einstaklingsbundinni afstöðu, eða
jafnvel þröngsýni, eiga hins vegar engan veginn heima í dómsúrlausnum.
Traust og góð lögfræðileg þekking, svo og þjálfun og reynsla í að beita laga-
reglum og viðeigandi réttarheimildum á margbreytileg og stundum flókin máls-
atvik, er hins vegar oftast mjög gagnleg. Val á dómara í embætti þarf auk þess
að miða að því að dómarar hafi fjölbreytilegan bakgrunn sem endurspegli
víðtæka sýn en ekki þrönga á það sem skiptir máli þegar leyst er úr málum fyrir
dómstólum. Tryggja þarf að konur gegni dómarastörfum til jafns við karlmenn.
Þær verða að eiga jafnan hlut og þeir í að ákveða á hvem hátt lagareglum verði
beitt við úrlausnir dómsmála og í því að móta viðmiðin sem dómstólamir nota
við slíkar úrlausnir.48 Verði þessa ekki gætt hefur tækifærum, sem efla og
styrkja dómsvaldið, verið fórnað.
Af öllu þessu er ljóst að vel þarf að standa að vali á hæfasta umsækjanda
um dómarastarf hverju sinni. Aðferðir sem notaðar eru við það em mistraustar,
meðal annars vegna þess hve erfitt getur verið að mæla og meta hæfileikana
sem sóst er eftir. Markmiðið hlýtur þó ávallt að vera að tryggja, eftir því sem
frekast er unnt, að faglega og hlutlaust verði staðið að matinu.
Tilgangur umsagna Hæstaréttar og dómnefndar samkvæmt 3. mgr. 12. gr.
laga um dómstóla er sá að styrkja stöðu dómstólanna og tryggja frekar sjálf-
stæði þeirra gagnvart öðrum þáttum ríkisvaldsins. Það veikir þó yfirlýstan
tilgang að umsagnirnar eru ekki bindandi þegar skipað er í dómarastöður.
Eðlilega getur komið til þess að hlutleysi ráðherra verði dregið í efa þegar
miðað er við þá pólitísku stöðu sem ráðherrar hafa og þörf stjómmálanna fyrir
að tryggja að hin réttu pólitísku viðhorf verði til staðar, einkum í Hæstarétti,
þegar taka þarf afstöðu til pólitískra álitaefna. í grein Sigurðar Líndal Ofsatrú
og alræðishyggja segir að það sé andstætt því, sem viðgangist í öllum lýðræðis-
47 Hér má benda á að í Þýskalandi er dómara í fjölskipuðum dómi bannað að skila séráliti en það
er væntanlega gert í þeim tilgangi að svo líti út að engir veikleikar séu á niðurstöðunni.
48 I riti skrifstofu jafnréttismála, Samþætting - Ný leið til jafnréttis kynjanna, segir á bls. 8 að ekki
sé hægt að tala um lýðræði fyrr en jöfn þátttaka karla og kvenna á öllum sviðum samfélagsins hafi
verið tryggð. I inngangskafla á bls. 3 segir, að einungis með því að konur og karlar sitji við sama
borð þegar áhrif og völd eru annars vegar, sé hægt að segja að skilyrðum lýðræðisins sé fullnægt.
496