Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Blaðsíða 45

Staðreyndin er sú að um alla Evrópu hafa samkynhneigð pör stofnað heimili
og mörg þeirra ala upp börn með sama hætti og gagnkynhneigð pör án þess að
njóta sömu réttarverndar. I þessari grein verður leitast við að kanna réttarstöðu
samkynhneigðra para innan ESB út frá sjónarhóli mannréttinda, sérstaklega
þegar nýttur er réttur til frjálsrar farar og búsetu innan svæðisins.
2. SKILGREININGAR Á HUGTAKINU „FJÖLSKYLDA“ í EVRÓPU
2.1 Almennt
Kjarnafjölskyldan hefur átt undir högg að sækja í Evrópu á undanfömu
árhundraði. Evrópumeðaltalið hefur farið úr átta hjónaböndum á hverja 1000
íbúa á árinu 1960 í 5,1 hjónaband á árinu 1998. Að sama skapi hefur hlutfall
skilnaða hækkað úr einum á hver 15 hjónabönd í tæplega einn skilnað á hver
þrjú hjónabönd.5 Á sama tíma kýs eitt af hverjum fjórum pörum á Norðurlönd-
unum sambúð frekar en hjúskap.6 Innan ESB og Evrópska efnahagssvæðisins,7
fyrir utan Miðjarðarhafslöndin, virðast ný fjölskylduform eins og fráskilin pör;
sambúðarfólk, pör sem hafa gifst aftur og einstæðir foreldrar með börn, hafa
sömu réttindi og skyldur og hefðbundnar fjölskyldur.8 Þó að þetta þyki eðlilegt
í dag þá hefur lagaramminn ekki alltaf gert ráð fyrir þessum óhefðbundnu
fjölskyldufonnum. Þar sem hvert aðildarríki ESB nýtur sjálfræðis um mótun og
framkvæmd fjölskyldustefnu og ESB samningamir skilgreina ekki hugtakið
„fjölskylda“ tók það töluverðan tíma fyrir haldbærar skilgreiningar að komast
inn í skjöl og reglur ESB.9 Til að byrja með kom það því í hlut Mannréttinda-
dómstóls Evrópu10 að fjalla um breytt fjölskyldumynstur í Evrópu."
2.2 Framkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu
I 8. grein Mannréttindasáttmála Evrópu12 segir: „Sérhver maður á rétt til
friðhelgi einkalífs síns, fjölskyldu, heimilis og bréfaskipta“. Með þróun síðustu
ára hafa þolmörk þessarar greinar verið margprófuð. I einu af elstu málunum
þar sem reyndi á skýringu þessa ákvæðis var fjallað um réttarstöðu bams fædds
utan hjónabands og móður þess.13 í því máli komst MDE að þeirri niðurstöðu
að 8. gr. gerði engan greinarmun á „skilgetinni“ og „óskilgetinni“ fjölskyldu og
5 European Commission: Family Benefits and Family Policies in Europe. 2002, bls. 4. Aðgengileg
á slóðinni
http://europa.eu.int/comm/employment„social/social„protection/missoc„info,.en.htm#01/2002.
6 ibid., bls. 5.
7 Héðan í frá skammstafað EES.
8 Sjá nmgr. 5, bls. 6.
9 ibid., bls. 3.
10 Héðan í frá skammstafaður MDE.
11 Seinni tíma dómaframkvæmd ESB-dómstólsins (e. The European Court of Justice) hefur einnig
gildi hér en um hana er fjallað að neðan í kafla 4.4.2.
12 Héðan í frá skammstafaður MSE.
13 Marckx gegn Belgíu. (kæra nr. 6833/74)
503