Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Side 49

4. LÖG EVRÓPUSAMBANDSINS
4.1 Almennt um mannréttindi
I upphafi samstarfs þeirra ríkja sem síðar urðu að ESB voru mannréttindi
ekki nefnd á nafn, en síðan þá hefur ESB-dómstóllinn með framsæknum hætti
skapað dómaframkvæmd sem liggur til grundvallar mannréttindum innan
sambandsins.34 Við þessa framkvæmd hefur dómstóllinn litið mjög til sam-
eiginlegra stjórnarskrárhefða aðildarríkjanna og alþjóðasamninga, einkum
MSE. Afmarkað valdsvið dómstólsins og efnahagslegt eðli mála fyrir honum
þýðir hins vegar að þrátt fyrir árangurinn sem náðst hefur í vernd mannréttinda
innan ESB er langt frá því að einhver heildarrammi hafi skapast. Það er því
margt sem má gagnrýna og sem hefur verið gagnrýnt varðandi þessa mann-
réttindanálgun.35
Undanfarin ár hafa mannréttindi þó brotið sér leið inn í lagaramma ESB,
fyrst með Einingarlögunum 1986 (e. Single European Act) og Maastrichtsátt-
málanum 1993 (e. Treaty on European Union). Mannréttindi voru styrkt enn
frekar með Amsterdamsáttmálanum sem tók gildi 1999. Nýju ákvæði (6. gr.)
var bætt við Maastricthsáttmálann og áréttað þar að:
The Union is founded on the principles of liberty, democracy, respect for human
rights and fundamental freedoms, and the rule of law, principles which are common
to the Member States.
Að auki hefur ESB völd undir nýiri 7. gr. til að dæma um hvort að aðildarríki
hafi gerst sek um alvarleg og endurtekin brot samkvæmt 6. gr., og þá ákveðið að
slá á frest réttindum undir Maastrichtsáttmálanum til að þvinga fram hlýðni við
þessar meginreglur.
Réttindaskráin sem vikið var að í kafla 2.3 hefur það hlutverk að stuðla að
vernd mannréttinda með því að auka sýnileika þeirra.36 Skráin er ekki lagalega
bindandi en áhrif hennar eru töluverð þar sem hún hefur að geyma afstöðu ESB
til mannréttinda. Margar stofnana ESB hafa einnig nýtt sér skrána og ákvæði
hennar, auk þess sem borgarar og lögfræðingar vísa til hennar í samskiptum
sínum við ESB og fyrir dómstólum ESB.37
Teikn eru á lofti um það að hlutur mannréttindi muni enn aukast innan ESB,
einkum með undirritun stjómarskrár ESB sem fram fór 29. október 2004 að
undanfarandi miklum umræðum. Samkvæmt stjómarskránni verður ESB lög-
persóna38 sem sækjast skal eftir aðild að MSE.39 Enn fremur er réttindaskráin
34 Paul Craig & Gráinne de Búrca: EU Law. 2003, bls. 318, og Anthony Arnull: The European
Union and its Court of Justice. 1999, bls. 204.
35 Sjá t.d. Philip Alston og J.H.H. Weiler: „An „Ever Closer Uniorí1 in Need of a Human Rights
Policy". European Joumal of International Law. 9. bindi. 4. tölublað 1998, bls. 668.
36 Sjá 4. mgr. formála réttindaskrárinnar.
37 European Union: Annual Report on Human Rights. 2002, bls. 21-22.
38 Stjómarskrárgrein 1-7.
39 Stjómarskrárgrein 1-9(2).
507