Alþýðumaðurinn - 14.11.1970, Qupperneq 5

STEINDOR STEINDORSSON frá Hlöðum:
Bókvitiá, askarnir og skólarnir
EKKI er langt um liðið síðan
kalla mátti, að engir skólar
væru til hér á landi. Enn muna
margir þá tíð, er fræðsluskylda
var í lög leidd og mjög umdeild,
og ekki er liðin meira en hálf
öld síðan allir þeir skólar, er
veittu unglingum viðtöku til
framhaldsnáms að lokinni barna
fræðslu veittu færri nýnemum
viðtöku á hverju ári, en hver og
einn hinna stærri menntaskóla
og gagnfræðaskóla gerir nú, og
var þó fátítt að nokkrum væri
neitað um viðtöku.
Margt bar til þess, að skóla-
rýmið og aðsóknin var ekki
meiri. Þjóðin var félítil. Sam-
gönguleysi gerði mörgum ungl-
ingi erfitt með að sækja skóla,
fábreytt atvinnulíf krafðist ekki
mikillar menntunar, en mestu
olli þó ef til vill, að þjóðin sem
heild hafði takmarkaða trú á
gildi skólagöngu. “Bókvitið verð
ur ekki látið í askana“ var
gamalt spakmæli, sem auðvitað
var gott í krafti aldur síns. Rót-
gróin var sú trú, að t. d. bú-
fræðingar hlytu að verða bú-
skussar, og að sjálflærðum hag-
leiksmönnum og verkhyggnum
væri betur trúandi fyrir verk-
legum framkvæmdum en lærð-
um verkfræðingum. Þetta var
eðlilegt viðhorf í þjóðfélagi,
sem hafði verið kyrrstætt öld-
um saman, og hver hafði hlotið
að bjarga sér af beztu getu af
brjóstviti sjálfs sín eða fá-
breyttri reynslu feðra sinna.
En nú er öldin önnur. Þótt
skólar séu nú að kalla má á
hverju strái, skyldunámið marg
falt við það sem áður var, og
öll aðstaða til að sækja skóla
ólíku léttari en fyrr, eru kröf-
urnar nú sífellt háværari um
fleiri skóla, betri skóla, bætta
aðstöðu skólafólks. Og þótt
sumt af því, sem fram er borið
í þessum málum sé tízkufyrir-
foæri kröfualdar, og sumt komið
fram til þess að ná sé niðri á
yfirstjórn skólamálanna a£ póli-
tískum hvötum, þá er þetta við-
horf, þegar áðurnefndur sori er
hreinsaður brott, jafnskiljanlegt
og eðlilegt og hin gamla ótrú
skólalausrar þjóðar á bókvitinu,
sem hún hafði farið á mis við,
en lifað samt, þrátt fyrir „áþján
nauðir og Svarta dauða“.
Þjóðfélag vort stefnir sífellt
meira og meira í áttina til vel-
ferðarþjóðfélags, sem hvílir á
aukinni tækni og iðnvæðingu,
en krefst um leið sérhæfingar
manna, til næstum því hvaða
starfs sem er. En þó að tæknin
verði sífellt meiri, og stefnt sé
að meira hagnýtu námi, sem svo
er kallað, og kröfurnar um nán-
ari tengsl skóla og atvinnulífs
séu í senn sjálfsagðar og náttúr
legar, megum vér aldrei missa
sjónar á þeim verðmætum náms
og fræða, sem ekki verða bein-
línis í askana látið, en eru þó
jafn nauðsynlegur hornsteinn í
lífi þjóðarinnar og einstaklings-
ins og sú verklega færni og
þeim grunni. Ef þar tekst illa
til, riðar þjóðfélagið til falls.
Þetta eru staðreyndir, sem öll
þjóðin verður að skilja, og
breyta eftir þeim skilningi, á
því hvílir framtíð hennar. En
takmarkaður skilningur eða
jafnvel fullkomið skilningsleysi
á þessu hlutverki skólanna, er
tæknimenntun, er skapar þjóð-
inni fjármuni og efnislega vel-
sæld. Þessari staðreynd gleym-
run vér alltof oft í umræðum
vorum um velferðarþjóðfélag og
menntakerfi þess.
Enginn neitar því lengur, að
skólarnir eru knýjandi nauðsyn
í lifandi þjóðfélagi. Vér vitum
líka fullvel, að hlutur heimil-
anna hefir farið síminnkandi í
uppeldi þjóðarinnar. Það er stað
reynd, sem ekki verður snið-
gengin, þótt vér á marga lund
hljótum að harma slíkt. En þetta
er eðlileg þróun, bein afleiðing
foreyttra þjóðfélags- og byggðar
hátta. Þeirri þróun verður ekki
snúið við fremur en hjóli tím-
ans. En um leið er ljóst, að hið
eina, sem komið getur í stað
uppeldis heimilanna eru skól-
ai-nir. Vitanlega hvílir þar mest
ur þunginn á frumstigum skóla-
kerfisins, en jafnljóst er þó að
framhaldsbygging þess kerfis
verður að vera í samræmi við
grunninn. Skólinn frá upphafi
til hins æðsta skólastigs er horn
steinn þjóðfélagsins. Velferð
þess, andleg og efnisleg, hvílir á
eitt af því, sem torveldar störf
þeirra, og það meira en flest
annað. Skólinn er hvorki ein-
angrað fyrirbæri né ríki í rík-
inu, heldur hvorttveggja í senn
einn mikilvægustu grunnstein-
anna, er það stendur á, og sú
líftaug, sem ræður stefnu þjóð-
félagsins og örlögum.
En um leið og vér viðurkenn-
um þetta verður enn ljósara, að
skólarnir mega ekki bregðast
hlutverki sínu, ríkisvaldið má
ekki skera við neglur nokkuð
það, sem þeim horfir til hags-
bóta, og þjóðin sjálf að leggjast
á eitt um samstarf við skólana,
svo að þeir fái unnið störf sín.
Og hvað sem um þessi mál er
rætt verðum vér að játa þá stað
reynd, að á síðasta áratug hefir
af hálfu ríkisvaldsins verið gerð
stærri átök í þessum efnum en
nokkurn hefði dreymt um fyrir
tveimur áratugum, og meira en
á heilli öld áður. En Róm var
ekki byggð á einum degi. Fátæk
og fámenn þjóð getur ekki reist
allt frá grunni á örfáum árum
og bætt úr öllu, sem miður fer
eða ábótavant er.
Eitt af því sem mjög hefir
markað stefnu í skólamálum síð
ustu ára er að skapa fleiri náms
brautir enn fyrr. Fram á síðustu
ár hefir skólastarfið beinzt að
verulegu leyti í eina átt, tiltek-
inni fræðslu í bóklegum efnum.
Og að lokinni skólagöngu hafa
unglingarnir verið sem í blind-
götu. Þeir hafa hlotið verulega
þekkingu á ýmsu, en sú þekk-
ing hefir ekki nema að litlu
leyti gert þá hæfa til tiltekinna
starfa. Þetta er nú að breytast.
Eitt stærsta sporið, sem stigið
var í þessa átt var annars vegar
hið aukna iðnfræðslukerfi en
hins vegar framlenging gagn-
fræðanámsins, þar sem skapað-
ar eru námsbrautir, er beint
leiða til sérnáms, er býr undir
tiltekin þjóðfélagsstörf. Jafn-
framt því sem sú framlenging
gagnfræðanámsins hefir greitt
ýmsum unglingum, sem seinir
hafa verið að átta sig, leið til
menntaskóla- og háskólanáms.
Hin nýju menntaskólalög gera
ráð fyrir og skapa möguleika á
auknu valfrelsi, sem gefur svig-
rúm til að nemendurnir geti
stundað huggðarefni sín við hlið
þess almenna menntunarkjarna,
sem öllum verði gerður að
skyldu.
I Háskólanum fjölgar nú stór
lega þeim námsgreinum, sem
þar verða numdar, en áður varð
að sækja kennslu í til útlanda.
Allt er þetta að vísu á byrj-
unarstigi, en ljóst er hvert stefnt
er, og þegar má kalla, að bylt-
ing sé orðin á þessu sviði. Sú
bylting miðar í rétta átt, til að
skapa heilbrigða þjóðfélagsþró-
un. Og þess skulum vér minn-
ast, að þetta starf hefir allt verið
unnið undir forystu og að frum
kvæði ráðherra Alþýðuflokks-
ins. En engu að síður hefir hann
orðið fyrir harðvítugum árásum
andstæðinga fyrir að ekki skuli
hafa enn meira verið gert, enda
þótt vitanlegt sé að fjárhagur
ríkisins og ýmsar ytri aðstæður
hafi hlotið að tálma hraðari
framkvæmdum. En slíkt eru
hin venjulegu viðbrögð þeirra,
sem lítið gera, gagnvart þeim er
starfa og framkvæma.
En fátt er svo gott, að galli ei
fylgi. Þótt meginstefnan sé rétt
er margt sem bendir til þeirrar
hættu, að smám saman hefjist
sérhæfing unglinganna þegar á
byrjunarstigi skólanna. En sér-
hæfingu fylgir aftur sú hættan,
að smám saman verði allir skóla
gengnir menn þröngsýnir sér-
fræðingar, ef ekki verði þegar
í upphafi reistar nægilega sterk
ar skorður við því í skólakerf-
inu.
Sú skoðun, að bókvitið verði
ekki látið í askana hefir fyrir
löngu gengið sér til húðar. En
um leið megum vér ekki missa
sjónar á því, að þótt bókvitið
fylli aska vora, þá er askafyllin
ekki hið eina eftirsóknarverða
í lífinu. Ég gat þess fyrr, að meg
inhlutverk skólanna væri upp-
eldi þjóðarinnar. Það er betra,
að þeir ali upp færri sérfræð-
inga ef þeir um leið skila þjóð-
inni víðsýnni og siðferðilega
þroskaðri æsku. Það er markið,
sem keppa verður að. Markið
sem aldrei má missa sjónar á,
þótt sérfræðin hljóti sinn nauð-
synlega skerf. Ef ekki verður að
þessu stefnt, stendur skólakerf-
ið og þjóðfélagið allt um leið á
brauðfótum, sem svíkja, þegar
mest á reynir.
5
BÆJARBÚAR!
KYNNÍÐ YKKUR OKKAR
FJÖLBREYTTA ÚRVAL AF
ljósatækjum
OG
smá-heimilistækjum
RAFORKA H.F.
Glerárgötu 32 — Sími 1-22-57.

' -...........
EMIL JÓNSSON utanríkisráðherra:
Árnaðaróskir frá Hafnarfirði
*s
EITT af því, sem Alþýðuflokkn
um er allra nauðsynlegast, er að
hafa umráð yfir blöðum, til þess
að koma skoðunum sínum á
framfæri við almenning. Blaða-
útgáfa flokksins hefir þó oltið á
ýmsu, vegna fjárskorts. Alþýðu
blaðið í Reykjavík hefir þó get-
að komið út nokkurn vegin
reglulega, með fórnfúsum stuðn
ingi velunnara sinna, bæði með
beinum fjárframlögum, ábyrgð
um og ýmiskonar stuðningi öðr-
um. — Oðru máli gegnir um
blöð flokksins út á landsbyggð-
inni. Aðeins eitt þeirra hefir
getað komið út nokkurn vegin
reglulega, en það er Alþýðu-
maðurinn á Akureyri. Hin hafa
aðeins komið út stutta stund í
einu, og flest aðeins um kosn-
ingar, eða þegar mikið hefir
þótt liggja við. Ekki hefir þetta
verið hægt á Akureyri, nema
því aðeins að margir góðir Al-
þýðuflokksmenn hafa lagt blað-
inu lið með fórnfúsu starfi, sem
unnið hefir verið í sjálfboða-
vinnu og án þess að séð hafi
Emil Jónsson.
verið til launa. Ég minnist
tveggja ritstjóra, sem ég hefi
þekkt, annan vel og hinn nokk-
uð, þeirra Halldórs Friðjóns-
sonar og Braga Sigurjónssonar,
sem áreiðanlega töldu ekki
vinnustundh- sínar við blaðið,
og þess vegna hefir Akureyr-
ingum tekizt hér betur en öðr-
um. Alþýðumaðurinn er nú 40
ára. Það leiðir huga minn að
því, að í ár eru einnig 40 ár
síðan fyrsta blað Alþýðuflokks-
ins í Hafnarfirði kom út 1930.
En því miður hefir útkoma þess
blaðs verið skrykkjótt, þó að
það komi ennþá út af og til. Ég
þakka Alþýðumanninum og
þeim sem að því blaði hafa stað
ið fyrir þolinmóða baráttu, og
góðan árangur. Ég árna þeim
öllum allra heilla á komandi
árum og bið þeim enn góðs
árangurs til eflingar Alþýðu-
flokknum.