Nýja stúdentablaðið - 01.12.1962, Qupperneq 16

16
NÝJA STÚDENTABLAÐIÐ
Sú var tíðin, að hver ný skáldsaga
Halldórs Kiljans kom lesandanum á
óvart; í hverri sögunni af annarri
nam hann nýtt land, sem ekki hafði
sézt af tindum næstu sögu á undan.
Sjálfstætt fólk, Ljósvíkingurinn, ís-
landsklukkan, Atómstöðin, Gerpla —
allar þessar sögur voru ekki aðeins
nýjar bækur á sinni tíð; þær fluttu
hver um sig spánnýjan skáldskap.
Nú gerist Halldór Kiljan roskinn
að árum, en helgar sig jafnframt
leikritagerð í auknum mæli. Silfur-
tunglið kom út árið 1954, Stromp-
leikurinn í fyrra, Prjónastofan Sólin
um daginn. En nú er annaðhvort, að
sköpunargáfu skáldsins er tekið að
förlast ellegar hann hefur eignazt
nýtt metnaðarmál: að klappa sama
steininn sem lengst og oftast. Þessi
þrjú leikrit mega heita sama verkið,
með nokkrum tilbrigðum; einkum er
líkingin augljós með Strompleiknum
og Prjónastofunni, þótt síðari leikur-
inn sé að því leyti loftkenndari sem
nýja útgáfan af Anda lampans, Ib-
sen Ljósdal, er rúmfrekari persóna
en frumútgáfan. Það er í sjálfu sér
ekki sakarefni, þótt þrjú leikrit eins
höfundar séu sama marki brennd —
ef þau væru þá þróttmikill skáld-
skapur. Það er allt í lagi að klappa
sama steininn lengi lengi — ef það
er þá sómasamlegur steinn. En því er
ekki að heilsa. Ég held sköpunargáfa
Kiljans sé komin á afturfararskeið.
BJARNI BENEDIKTSSON FRÁ HOFTEIGI
PR JÓNASTOFAN
SÓLIN
Boðskapur leikritsins, sem er mik-
ill á lengdina, er litaður Bókinni um
veginn eftir Laó Tse. Það er með
sanni einhver yndislegasta bók, sem
getur undir sólinni; en ég held það
sé nærtækara að líta á hana sem lista-
verk en siðfræði eða boðorðaskrá.
Svo mikið er víst, að boðskapur
skáldsins í Prjónastofunni er í bezta
falli meinlaus — en oftar verður
hann þó ærið barnalegur. I leikritinu
sjáum við hvorki meira né minna en
vasaútgáfu af atómstríði — og það
er undirbúið með þeirri vizku, að
heimurinn sé í sjálfu sér réttur og
þess vegna allt fagurt sem í honum
gerist. Og ályktun Ibsens Ljósdals
eftir ósköpin er sú, að það fari aldrei
neitt eins illa og beinast liggi við að
halda. Ég held skáldum sé eins gott
að vera ekki að fitla við atómstríð í
verkum sínum, ef þeir skilja það
ekki dýpri skilningu en þessari. Ég
vona minnsta kosti, að þeir kump-
ánar Kennedy og Krustjoff uppgötvi
ekki þessa heimspeki.
En það er nú einu sinni ekki boð-
skapurinn, sem sker úr um gildi
skáldverks — heldur líf persónanna.
Allur boðskapur í skáldverki fellur
dauður til jarðar, ef persónunum
mistekst að lifa, ef mannlýsingarnar
geiga. Og hvernig skyldi þá persónum
Prjónastofunnar farnast í réttum
heimkynnum sínum, á leiksviðinu?
Svar við þessari spurningu er merg-
urinn málsins. Ég fæ ekki betur séð
en leikritið sé klofið ofan frá og niður
í gegn. Við skulum skoða málið.
Leikritið gerist í mjög raunveru-
legu húsi. Þar inni eru raunverulegir
hlutir, sviðslýsingar höfundar eru
raunsæilegar: þarna hangir spjald,
þar stendur borð, dyr á bakvegg og
til beggja hliða, prjónavél, vindur,
sími, miðstöð. Og sjálfur bakgrunn-
ur atburðanna er show-mennskan í ís-
lenzku þjóðlífi og síðan hugsanlegt
atómstríð. I stuttu máli: hér er raun-
sæi, skírskotanir til umheims og sam-
tíðar, umgerð leiksins og undir-
straumur hans er sótt til veruleikans.
En þegar kemur að persónunum sjálf-
um og ræðu þeirra, þá verður allt
annað uppi á teningnum. Þær tala
sem sé ekki í samræmi við umgerð
leikritsins; öll ræða þeirra er víðs-
fjarri dramatísku raunsæi. I díalókn-
um eru engin átök af neinu tagi, held-
ur talar ein persónan í vestur og hin
í austur; ein spyr á Hornströndum,
hin svarar í Hornafirði. Þær afgreiða
hver aðra með spakmælum og lýrísk-
um millispilum og tylla einhvernveg-
inn aldrei tánum á það sviðsgólf, þar
sem þeim er þó gert að standa. Þetta
eru að miklum hluta persónur draum-
leiks og ævintýrs. Leiksvið þeirra
ætti að vera ský í annarlegu ljósi,
sem enginn áhorfandi leiksins hefði
séð áður né síðan. Þetta eru ekki per-
sónur, sem að réttu lagi ganga um
dyr eða sitja við borð, heldur fólk,
sem liggur á skýjabing og virðir það-
an fyrir sér ókunna jörð í töfrabirtu.
Persónurnar og tal þeirra gæti stað-
izt í óraunverulegum kynjaheimi;
umhverfið og undirstraumurinn