Heilbrigðismál - 01.07.1971, Qupperneq 15

nikkel, tjöru, asfalt, ýmsar geislavirkar loft-
tegundir, steinolíu og benzíngufur.
Það kom sem sé í ljós, fyrir mörgum ára-
tugum, að lungnakrabbi var mjög algengur
meðal námumanna, þar sem eitthvað af þess-
um efnum var fyrir hendi. Þá hafa og veirur
verið nefndar sem hugsanleg orsök sjúkdóms-
ins.
Talið er, að ekki sé veruleg hætta á lungna-
krabba, fyrr en viðkomandi hefur reykt í 10-
15 ár a. m. k. eða unnið við eitthvert af áð-
urnefndum efnum, sem nú eru þekkt sem
krabbavaldar.
Áður en ég lýsi helztu einkennum sjúk-
dómsins, er rétt að rifja upp fyrir lesendum,
hvað æxli er.
Æxli eða mein er sjúkleg samsöfnun eða
offjölgun fruma af einni eða fleiri tegundum.
Frumur þessar skipta sér og þeim fjölgar
óeðlilega ört og þær lúta ekki lengur lögmál-
um líkamans.
Æxlisfrumurnar eru líkar frumum þess líf-
færis, sem æxlið vex í, en eru þó frábrugðnar
nokkuð, bæði misstórar og óreglulegar í lög-
un þegar um illkynja æxli er að ræða og jafn-
framt fjölgar þá frumunum miklu örar held-
ur en þegar meinið er góðkynja.
Illkynja æxli vaxa því mun hraðar en þau
sem góðkynja eru, en aðalmunurinn er þó, að
þau virða ekki vefjaskil eða líffæratakmörk,
heldur stækka jafnt og þétt með því að skjóta
öngum út frá sér og vaxa inn í eða í gegnum
æðar, taugar, vöðva og jafnvel bein.
Líkaminn hefur ekki tök á að hefta út-
breiðslu þeirra til lengdar.
Góðkynja æxli, aftur á móti, eru oftast um-
lukt sérstöku hýði og halda sér innan marka
þess líffæris sem þau vaxa í. Engu að síður
geta þau oft valdið einkennum og gert töiu-
verðan usla vegna stærðar og þrýstings á um-
hverfi sitt.
Það kallast meinvarp þegar æxlisfrumur
fréttabréf um heilbrigðismál
berast frá upphaflega æxlinu með sogæðum í
aðliggjandi eitla og líffæri eða með blóðinu
til fjarlægari líffæra og taka til að vaxa þar.
Það gefur auga leið, að þegar æxli hefur
myndað þannig útsæði í öðrum líffærum, er
ekki unnt, a. m. k. ekki með skurðaðgerð, að
uppræta sjúkdóminn að fullu, jafnvel þó að
kleift reynist, að nema brott upphaflega
æxlið. Það eru aðeins ilikynja æxli sem valda
slíku útsæði. Utsæði frá lungnakrabba kemur
helzt í lifur, bein, heila og mænu.
Krabbamein í lungum vaxa frá þekjufrum-
um slímhúðarinnar í lungnapípunum. Bark-
inn greinist í hægri og vinstri barkakvísl eða
aðallungnapípur, en þær greinast svo í smærri
og smærri kvíslar eða berkjur, sem enda loks
í lungnablöðrunum, þar sem loftskiptin fara
fram.
Tæpur helmingur þessara meinsemda vex í
stærstu barkakvíslunum, en rúmlega helming-
ur í þeim smærri, stundum alveg út undir yfir-
borði lungans.
Með vefjarrannsókn er unnt að greina
fimm aðaltegundir krabbameins í lungum og
vaxa þau mjög mishratt.
Það er athyglisvert, að hér á landi eru þær
tegundir lungnakrabba í yfirgnæfandi meiri-
hluta, sem hraðast vaxa og berast fljótar í
önnur líffæri.
Annars staðar er þessu öfugt farið. Segja
má því, að lungnakrabbi sé ennþá geigvæn-
legri sjúkdómur hér heldur en í nokkru öðru
landi, sem við höfum ábyggilegar skýrslur frá.
Skýringu á þessu hefi ég ekki. Má vera, að
þar um valdi reykingavenjur eða erfðaeig-
indir.
Lungnakrabbi getur komið á hvaða aldri
sem er, en flestir eru þó sjúklingarnir á aldr-
inum 45-55 ára. Síðustu árin hefur tíðnin þó
aukizt verulega í hærri aldursflokkunum,
enda fer gömlu fólki fjölgandi í flestum
menningarlöndum.
15