Heilbrigðismál - 01.07.1971, Blaðsíða 21

Skilyrði þess að unnt sé að nýta til fulls
þá þekkingu, sem menn ráða yfir til að fyrir-
byggja sjúkdóma, er öflug upplýsingastarf-
semi og náin samvinna starfsfólks heilbrigðis-
þjónustunnar og almennings. Það heyrir því
fortíðinni til að óæskilegt sé að ræða við al-
menning um sjúkdóma í fjölmiðlum. Nær
væri að segja að brýna nauðsyn beri til að
auka til muna ýmiskonar fræðslu og upplýs-
ingastarfsemi varðandi sjúkdómavarnir.
En hvað um krabbameinið? Er unnt að
koma nokkrum vörnum við á því sviði? Að
vísu verðum við að játa að við þekkjum ekki
til hlítar hvað gerist þegar heilbrigð líkams-
fruma breytist í illkynja æxlisfrumu og stönd-
um því verr að vígi varðandi varnir gegn hin-
um ýmsu tegundum illkynjaðra meina heldur
en gegn flestum næmum sóttum. Á hinn bóg-
inn eru í mörgum tilfellum það vel kunnir or-
sakaþættir og gangur sjúkdómsins að koma
má vörnum við á mismunandi þróunarstigum
æxlanna.
Hér má nefna sem dæmi þátt vindlinga eða
sígarettureykinga í hinni stórauknu tíðni
lungnakrabbameins, og sem einnig hefir
komið fram hér á landi. Það er fullvíst að
væru sígarettureykingar lagðar niður með
öllu, mundi tíðni lungnakrabbameins minnka
stórlega. Um lungnakrabbamein var fjallað
í öðru erindi og skal því ekki frekar á það
minnzt hér.
í hinum fjölþætta efnaiðnaði nútímans
handfjatla menn eða komast í snertingu við
fjölda efna, sem eru krabbameinsvaldar. Sér-
staklega er þekkt að slík efni geta valdið
krabbameinsvexti í þvagblöðru. Víða erlendis
er fylgzt nákvæmlega með mönnum sem út-
settir eru fyrir áhrif þessara efna og frumu-
rannsókn framkvæmd á þvagi þeirra með
vissu millibili. Komi fram ákveðnar breyting-
ar í frumunum, sem benda til forstiga krabba-
meinsvaxtar, má gera viðhlítandi ráðstafanir
FRÉTTABRÉF UM HEILBRIGÐISMÁL
til þess að fyrirbyggja það að krabbamein fari
að vaxa.
Eg mun hér á eftir f jalla lítillega um varnir
gegn krabbameini í leghálsi og hverjar líkur
eru fyrir því að þar megi nokkuð á vinna. Það
mætti skjóta því hér inn til að fyrirbyggja
misskilning, sem stundum kemur fyrir, að
krabbamein er ekki einn sjúkdómur heldur
margir, sem eiga ekki saman nema að nafninu,
vegna þess hve eðli þeirra og hegðun er marg-
breytileg.
Varðandi varnir gegn krabbameini í leg-
hálsi, þá getum við ekki bent á hliðstæðar að-
ferðir og beita má við flestar tegundir lungna-
krabbameins og ýmsar tegundir þvagblöðru-
krabbameins, þ. e. a. s. að fjarlægja orsaka-
valdinn. Við vitum ekki ennþá um neinn
þann þátt, sem örugglega veldur legháls-
krabbameini og unnt er að fjarlægja eða fyrir-
byggja. Hins vegar þekkjum við aðferðir til
að finna forstig leghálskrabbameins áður en
meinið er farið að gefa einkenni, forstig sem
unnt er að nema burt og koma þannig í veg
fyrir áframhaldandi útbreiðslu æxlisins. Að-
ferð sú, sem hér um ræðir er frumurannsókn.
Hún byggir á því að frá yfirborði slímhúðar
leghálsins eða æxlisvaxtarins berast frumur,
sem auðveldlega má ná til með því að soga
þær upp í glerpípu úr leggöngunum eða skafa
yfirborðið með þar til gerðum tréspaða. Frum-
urnar eru síðan litaðar og skoðaðar í smásjá
og af útliti þeirra má svo ráða, hverskonar
breytingar um er að ræða.
Á Alþjóðaþingi frumufræðinga, sem haldið
var í London í maímánuði s.l., lýstu margir
læknar þeirri skoðun sinni, að með því að
beita frumurannsóknaraðferðinni í fjölda-
rannsóknum væri unnt að koma aigjörlega í
veg fyrir krabbamein í leghálsi á ákveðnum
landssvæðum ef allar konur, sem byggju á
þeim svæðum, gengju undir slíka rannsókn
reglulega á vissu aldursskeiði.
21