Fróðskaparrit - 01.01.2006, Blaðsíða 7

Ein upprunafrøðilig tilhugsan
An ethymological hypothesis
Jeffrei Henriksen
Lágarvegur 15, FO 490 Strendur. Email: jeffr@post.olivant.fo
Úrtak
Við støði í nútíðarføroyskari og fomari málnýtslu verð-
ur her hildið upp á, at
• á frumkendum málstigi (upprunaligum og hjá bøm-
um) varð og verður tátíðarleiki nýttur umframt til at
siga, hvat ið hevur hent, eisini hvat ið kann hugsast,
• í indogennanskum má rótorðamerkingin í “null-stig-
inum” (3. avljóðastigi) vera eldri enn í “e-” og “o-
stigininum” og hevur helst onkursvegna havt tátíð-
arligt ella liðið (perfektivt) innihald,
• rótorð (etymon) úr “null-stigi” em upphavligari enn
røtur úr hinum báðum stigunum.
Abstract
It is a fact that
1) children use the past tense to describe non-factual
things wlicn playing.
2) with small children the expression “yesterday” and
the non-factual seems to be one and the same.
3) modal auxiliaries use the ancient forms of thc past
tense to express the present.
4) thc conditional was a) in Old Norse phrased as the
subjunctive in the past tense, and is b) in modem
Faroese expressed in the past indicative.
5) unreality, the imaginary, is in modern Faroese
expressed in the past indicative.
It is liere argued tliat
6) in primitive languages (ancient and children’s
languages) the past or perfect forms were - and still
are - used to express the imagined as well as to
express what has happened.
7) In Proto-Indo-European the form of a word in zero-
grade must be older than forms in “e-“ and “o-
grades,” and has in some way expressed a past or
perfect sense.
8) Etymones from zero-grade are older than those from
the other two grades.
Inngangur
1 einum stubba í Máltingi, “I gjár,” tók eg
undir við tí sannroyndini, sum Marna Jac-
obsen dró fram í Sýnisstubbum, at bøm nýta
tátíð (preteritum) til at lýsa óveruleikan í
spæli (t.d. “Kom og spæl, at hetta var land
og hetta var sjógvur.”), og skoytti uppí, at
hjá bømum tykir orðingin “í gjár” og óveru-
leiki at vera eitt og tað sama, at tey iklci pella,
tá ið tey siga frá onkrum bert hugsaðum og
halda upp á at tað hendi í gjár.
Eg helt fram, at tílík málnýtsla við sagn-
orðum í tátíðarsniði fýri tað óveruliga, tað
hugsaða, er almennari enn so: Nú-táligu sagn-
orðini (preterito-presentisk verb) kunna,
mega, munna, skula, vita, - tcy hava øll meir
og minni hugsað merkingarinnihald - nýta
gamalt tátíðarsnið til at mynda nútíð (Berið
saman t.d. “Hann vann, teir vunnu” og nú-
táliga “Hann kann, teir kunnuhar ikki bert
hitt fyrra dømið, men einaferð eisini hetta
seinna, sambært orðsniðinum, má hava um-
boðað tátíðarsnið eins og á nútíðarmálum
tátíðarsniðið “Nú kundi hann.”). Og vit nú-
tíðarføroyingar seta okkara tátíðarsnið fyri
tað óveruliga, tað hugsaða (“Nú skuldi tú...”),
og treytarháttur (konditionalis) gongur í
sama borð, eisini í fomnorrønum orðaður sum
hugsháttur (konjunktiv) í tátíð, í føroyskum
søguháttur (indikativ) í tátíð: “Hevði tú ver-
ið her, tá var bróðir mín ikki deyður.”
Fróðskaparrit 54. bók 2006: 5-7