Samtíðin - 01.04.1941, Blaðsíða 13

SAMTÍÐIN
9
Gísli Sveinsson alþm.:
A æðsti valdsmaður íslenzka ríkisins — hins íslenzka
lýðveldis — að heita forseti eða ríkisstjóri?
ISLENDINGAR ræða það eðli-
lega nú, hvenær skuli til skarar
skríða í „sambandsmálinu“ við Dani,
eða með öðrum orðum, hvenær fullur
skilnaður landanna skuli fram fara.
Telja sennilega
allir, að nú sé í
raun og veru að
því komið, en þó
er eigi því að
leyna, að nokk-
urar vöflur eru
á mörgum, bæði
á Alþingi og utan
þess, um það,
hvort liöggva skuli á lmútinn þegar
í stað, þótt að öðru leyti væri bæði
gerlegt og réttmætt,eða biða hetri tíða
vegna „ríkjandi ástands“ í umheim-
’inun og einnig hér lijá oss. Gera
nienn þá ráð fyrir, að réttur vor
skerðist að engu við þá l)ið, þ. e. að
eigi sé hér „periculum in mora“, eins
°g latinumenn orðúðu jiað, jiótt hlítt
se enn ákvæðum sambandslaganna,
sein þó flestir telja nú marklítil eða
fallin úr gildi fyrir rás viðburðanna.
Skal eigi um jiað farið fleiri orðum
hér, enda munu verkin svna merkin
iim framkvæmdir í málinu eða að-
gerðaleysi um sinn.
En jiegar að því kenmr, að vér
tökum við öllum fullveldismálum
vorum til frambúðar (eins og þegar
hefir verið gert „að svo stöddu“), og
skiljum við Dani og konunginn, þá
má ætla, að öllum, sem um jietta
fjalla, þyki einsætt, að stofna heri
hér á landi jijóðveldi eða lýðveldi
(hæði þessi orð verða að teljast tákna
það sama, sem sé það, er á erlend-
um tungum kallast répuhlique — re-
publik, af lat. respublica). Með því-
líku stjórnarformi haldast vitaskuld
hin lýðræðislegu ráðuneyti, með for-
sætisráðherra í fararhroddi, eða jiá
annað stjórnskipulag, er menn kynnu
að finna upp. En einn embættismað-
ur er — og verður að vera — vfir
jiessu öllu, æðsti valdsmaður lands-
ins, óliáður flokkadeilum líðandi
stundar, en kjörinn af jijóðinni með
lögbundnum hætti, heint eða óheint,
og til ákveðins tíma, hvernig sem
ráðuneytastjórnir, er styðjast við
misnnmandi stjórnmálaflokka,kunna
að riðlast.
Þessi æðsti maður allrar þjóðar-
innar hefir í lýðveldunum jafnaðar-
legast verið nefndur f o r s e t i (pré-
sident præsident, af lat. præsi-
dens). Nú eru að vísu margir „for-
setar“ til með hverri þjóð, í félögum
og stofnunum, samkundum og þjóð-
jiingum. Virðulegusl eru forseta-
dæmi löggjafai’þinganna, hjá oss
Alþingisforsetarnir. — Förseti er
eftir merkingunni sá, er forsæti hefir
meðal fleiri samankominna eða sam-
vinnandi manna og stjórnar störfum