Fréttablaðið - 10.03.2010, Síða 14

14 10. mars 2010 MIÐVIKUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Hvernig verður réttlátri niðurstöðu náð í Icesave-
deilunni? Fyrir þjóðaratkvæða-
greiðsluna sögulegu um helgina
stóðu vonir margra til þess að
hún myndi auka samúð með mál-
stað Íslendinga erlendis og sýna
viðsemjendum íslenskra stjórn-
valda að þeim bæri að ganga
fram af minni hörku. Íslenska
þjóðin viðurkenndi ábyrgð eigin
stjórnvalda en krefðist sann-
girni.
Þetta getur gerst en auðvit-
að er ekkert fast í hendi. Ytra
geta menn til dæmis ákveðið að
gefa ekki eftir og svo getur það
líka gerst á Íslandi að meirihluti
þingmanna og almennings gangi
á lagið, hætti að krefjast sann-
girni í samningaviðræðum og
vilji frekar að þau skilaboð verði
send til Bretlands og Hollands
að Íslendinga varði í raun ekkert
um Icesave-deiluna. Ný skoðana-
könnun gefur þannig til kynna
að 60% landsmanna telji að
íslensku þjóðinni beri alls ekki
að ábyrgjast greiðslur á Icesave-
reikningunum til innstæðueig-
enda í Bretlandi og Hollandi.
Þess í stað er viðkvæðið oft að
ekki hafi verið ríkisábyrgð á inn-
stæðum í útibúum Landsbank-
ans ytra heldur aðeins ábyrgð
Tryggingarsjóðs innstæðueig-
enda og fjárfesta. Icesave-reikn-
ingshafarnir hafi ekki getað ætl-
ast til þess að ávaxta fé sitt með
hæstu vöxtum þegar allt lék í
lyndi en neita svo að taka afleið-
ingunum þegar banki þeirra fór
á hausinn. Þetta getur auðvit-
að hljómað harkalega í eyrum
Icesave-reikningshafa sem und-
irrituðu samning við Lands-
bankann þar sem kveðið var á
um ákveðna lágmarksábyrgð
og voru þeir skilmálar með vel-
þóknun hins íslenska Fjármála-
eftirlits, og þar að auki gátu þeir
kynnt sér ítrekaðar yfirlýsing-
ar íslenskra embættismanna
og stjórnmálamanna um þessa
sömu ábyrgð. En við lifum jú í
hörðum heimi.
Samt verður að spyrja hvort
það sé í raun og veru afstaða
meirihluta Íslendinga að ríkið
hafi ekki átt og eigi ekki að
ábyrgjast innstæður í einka-
reknum bönkum. Stóru bank-
arnir þrír féllu jú allir í október
2008. Ekki var innstæðueigend-
um þá vísað á nær galtóman
Tryggingarsjóð. Þvert á móti var
100% ríkisábyrgð komið á allar
innstæður hér á landi. „Auðvitað
verða innstæður Íslendinga hér-
lendis alltaf tryggðar, menn láta
það aldrei henda sig að menn
geti ekki treyst því að innstæð-
ur í íslenskum bönkum séu ekki
öruggar þar,“ sagði einn áhrifa-
maðurinn til að mynda í byrjun
október 2008. Reikningshafar á
Íslandi þurftu ekki að bera tap
bankanna þegar allt fór í handa-
skolum. Þeir fengu sitt, fyrir til-
stilli ríkisvaldsins.
Mergur málsins er sá að hér
hefði orðið upplausnarástand ef
ekki hefði komið til ríkisábyrgð
á innstæðum í íslensku bönkun-
um. Um það voru gefnar sérstak-
ar yfirlýsingar og neyðarlögin
svokölluðu snerust einnig um
það að nokkru leyti, „fu...k the
foreigners-lögin“ eins og sumir
þeirra sem sömdu þau kölluðu
þau sín á milli.
Nú má auðvitað benda á að
íslenska ríkið hafi ekki haft
lagalega skyldu til að ábyrgj-
ast allar innstæður á Íslandi
með þessum hætti. En það var
nú samt gert og það er vissu-
lega umhugsunarefni hvort ekki
hefði mátt setja þak á ábyrgð
ríkisins, til dæmis 25 milljón-
ir króna, 50 milljónir eða 100
milljónir. Hefðu hinir vellríku
ekki lifað það af? Þeir fengu
skjaldborg um sig og sitt fé, með
ærnum tilkostnaði annarra.
Það má líka halda því fram
að ríkinu hafi aðeins borið sið-
ferðisleg og pólitísk skylda
– einhvers konar neyðarrétt-
ur – til að tryggja innstæður í
útibúum bankanna á Íslandi.
En þá er samt horfin sú rök-
semd að ríkisvaldið eigi aldrei
að ábyrgjast innstæður í einka-
reknum bönkum. Eins og mar-
goft hefur komið fram vakna
líka ýmsar lagalegar, pólitísk-
ar og siðferðislegar spurningar
við þessa skiptingu milli fullr-
ar ábyrgðar ríkisins innanlands
en engrar ytra. Þannig bentu
ráðamenn Landsbankans á fyrir
hrun að „innlánaflóðið“ að utan
væri komið „í vinnu“ hjá bank-
anum og ekki síst á Íslandi. „Við
vorum að taka peningana heim
til Íslands“, sagði einn þerra svo
eftir hrunið. „Innlánin á Icesa-
ve-reikningunum hafa ekki bara
verið notuð í útlán erlendis. Pen-
ingarnir frá Icesave eru hér um
allt þjóðfélagið.“
Niðurstaðan er þessi: Ætli
menn að halda því fram að
Íslendingar séu að reyna sýna
umheiminum fram á óréttlæt-
ið í því að ríkisvaldið þurfi að
ábyrgjast innstæður í einka-
reknum bönkum verða þeir
að bæta við orðum sem gætu
hljómað eitthvað á þessa leið:
„það er að segja í útlöndum en
á Íslandi hljóta aðrar reglur að
gilda“.
Höfundur er sagnfræðingur og
höfundur bókarinnar Hrunið.
Engin ríkisábyrgð?
GUÐNI TH. JÓHANNESSON
Í DAG | Icesave
AlLt til fermingar-
kortagerðar!
Kæru vini
verð fermd í Hal
11. apríl næstkoman
að bjóða ykkur að gl
eðj
á Sólargötu mi
Ef þið sjáið ykkur ek
k
láttu m
Kær kvSpara
spara
Sjáðu
verð
dæmi
UMRÆÐAN
Hlynur Hallsson skrifar
um listaverk í eigu Ar-
ion-banka
Fréttir berast nú af því að Listasafni Íslands
hafi verið tryggður for-
kaupsréttur á verkum sem
hafa verið metin mikilvæg
fyrir íslenska listasögu en
eru nú í eigu Arionbanka. Það er hins vegar við-
urkennt að bankinn (eða fyrirrennari hans) fékk
listaverkin frítt frá íslensku þjóðinni þegar Bún-
aðarbankinn var einkavinavæddur á sínum tíma.
Það væri því mun eðlilegra að bankinn skilaði
þessum verkum til þjóðarinnar en selji ekki þjóð-
inni það sem hann fékk gefins á sínum tíma.
Bankinn gæti aftur á móti keypt verk í safnið
sitt af ríkinu en andvirðið ætti þá að renna til
Listasafns Íslands sem hefur aðeins um 20 millj-
ónir á ári til að kaupa myndlist. Það væri auðvit-
að hægt að skrifa langa grein um þau hrapallegu
mistök sem gerð voru á sínum tíma þegar ríkis-
bankarnir voru einkavæddir án þess að mat væri
lagt á verðmæti listaverkasafna þeirra. Síðar kom
svo auðvitað í ljós að bankarnir voru alls ekki
seldir heldur gefnir sérstökum vinum þáverandi
ráðamanna.
Það er vissulega jákvætt að nú hafi verið tryggt
að mikilvægustu verkin úr safni Arionbanka geti
komst aftur í eign þjóðarinnar en það er algerlega
öfugsnúið að það þurfi að kaupa verkin af bank-
anum. Þess vegna ætti bankinn að sjá sóma sinn í
því að skila listaverkunum strax til þjóðarinnar.
Höfundur er formaður Sambands
íslenskra myndlistarmanna.
Listaverkin aftur til þjóðarinnar
HLYNUR HALLSSON
Mergur málsins er sá að hér
hefði orðið upplausnarástand
ef ekki hefði komið til ríkis-
ábyrgð á innstæðum í íslensku
bönkunum.
Mótmælendur
Um hundrað lögreglumenn mót-
mæltu bágum kjörum fyrir utan
skrifstofur ríkissáttasemjara í Höfða-
borg í gær. Vonandi verður því kippt
í liðinn. Mótmælin fóru friðsamlega
fram í þetta sinn en hvað gerist ef
lögreglumenn missa þolinmæðina
og mótmælin fara úr
böndunum? Hver á þá
að koma með táragasið?
Í hópi mótmælenda var
Dúni Geirsson, sonur
Geirs Jóns Þórissonar yfir-
lögregluþjóns. Karl faðir
hans vonar eflaust að
Dúni sitji á strák
sínum – annars þarf Geir Jón kannski
að gera það, í öðrum skilningi þó.
Samstaða
Þorbjörg Helga Vigfúsdóttir skrifaði
grein í Fréttablaðið í gær þar sem
hún kallar eftir samstöðu á þing-
inu. Það strandi hins vegar á stífni
ríkisstjórnarinnar og kröfu hennar
um „hörð, vinstri sjónarmið“.
Þorbjörg bætir við að ýtrustu
kröfur um „vinstri áherslur“ leiði
til endalausra deilna. Það er rétt
hjá Þorbjörgu að samstaða er
betri en sundurlyndi.
En hvaða afslátt
eru sjálfstæðis-
menn reiðubúnir að gefa af sínum
hugsjónum, eða „hörðu, hægri
sjónarmiðum“ eins og einhver gæti
kallað þær, í þágu samstöðu?
Ranghermi
Á þessum stað í gær var fullyrt að
þjóðaratkvæðagreiðslan á laugar-
dag hefði verið fyrsta kosningin frá
1944, þar sem atkvæðavægi allra
kjósenda væri jafnt. Þetta er
vitaskuld rangt, eins og góður
lesandi benti á. Í forsetakosn-
ingum gilda öll atkvæði jafnt,
hvort sem þau eru greidd á
Grundarfirði eða í Garðabæ.
bergsteinn@frettabladid.is
D
aginn sem konur tileinkuðu 8. mars baráttu sinni
fyrir jafnrétti kynjanna í hundraðasta sinn féll
tímamótadómur í Héraðsdómi Reykjaness.
Í fyrsta sinn hér á landi hlutu menn dóma fyrir
mansal þegar fimm Litháar fengu hver fimm ára
dóm fyrir mansal. Þar með hefur verið staðfest í fyrsta sinn
fyrir dómi á Íslandi að hér eigi sér stað mansal, tæpu ári eftir
að ríkisstjórn Íslands samþykkti aðgerðaáætlun sína gegn man-
sali.
Mál stúlkunnar frá Litháen, sem var fórnarlamb hinna
dæmdu, hefur vakið mikla athygli enda mátti í því sjá sterka
samsvörun við kvikmynd sem margir hafa séð og hefur raunar
einnig verið flutt á sviði hér á landi, Lilya4Ever. Birtingarmynd-
ir mansals eru þó alls ekki allar á þennan veg.
Mansal er talið vera þriðja umfangsmesta glæpastarfsemi í
heimi á eftir vopna- og fíkniefnasölu. Fórnarlömb mansals koma
úr ýmsum áttum en algengast er að ánauðin felist í vændi eða
annarri kynlífsþjónustu. Talið er að 70 til 80 prósent þolenda
mansals séu í kynlífsiðnaðinum.
Ekki eru liðin nema átta ár frá því að íslensk stjórnvöld
fjölluðu fyrst um mansal. Á þeim tíma hefur þungi mansals-
umræðunnar aukist stöðugt um leið og vísbendingum hefur
fjölgað um mansal á Íslandi. Þrátt fyrir það hefur sá hópur verið
fyrirferðarmikill sem hefur viljað skella skollaeyrum við því að
mansal sér hér fyrir hendi. Dómurinn í Héraðsdómi Reykjaness
tekur vonandi af allan vafa um það þannig að ekki þurfi að eyða
meiri tíma í að komast á sömu blaðsíðu um það hvort mansal sé
fyrir hendi á Íslandi eða ekki.
Síðastliðið haust var kynnt skýrsla um umfang og eðli man-
sals á Íslandi. Fríða Rós Valdimarsdóttir vann skýrsluna fyrir
Rauða kross Íslands í samstarfi við Rannsóknarstofu í kvenna-
og kynjafræði. Í skýrslunni kom fram að mansalsmál á Íslandi
á því þriggja ára tímabili sem rannsóknin tók til væru að lág-
marki 59 talsins en gætu verið allt upp í 128.
Í skýrslunni voru líkur leiddar að því að sú staðreynd að ekki
hafi verið komið upp vernd og öryggi fyrir fórnarlömb mansals
hér á landi sé líkleg ástæða þess hversu fá slík mál hafi komið
upp hér á landi. Dómurinn sem féll á mánudaginn, ásamt máli
Catalinu Mikue Ncogo, sem nú er fyrir dómi, leiða vonandi til
þess að skýra línur varðandi meðferð mála þar sem grunur leik-
ur á að um mansal sé að ræða.
Þrátt fyrir að Hæstiréttur eigi enn eftir að fjalla um mansals-
dóminn sem féll á mánudag ber að fagna honum sem umtals-
verðum áfanga í baráttunni gegn mansali. Líklegt verður að
teljast að dómurinn gefi konum sem hér eru ánauðugar í kyn-
lífsþjónustu von um frelsi. Það eru tímamót.
Tímamótadómur féll þann 8. mars.
Dæmt fyrir man-
sal í fyrsta sinn
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR