Fréttablaðið - 07.07.2010, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 7. júlí 2010 15
Sú skoðun er býsna útbreidd að umburðarlyndi eigi ekki við í
málfarsefnum. Umræður í fjöl-
miðlum og á netinu sýna þetta
glöggt. Þátturinn Daglegt mál
í Ríkisútvarpinu er enn á svip-
uðum nótum og þegar hann hóf
göngu sína fyrir rúmlega hálfri
öld. Hlustendur eða spyrlar vilja
fá staðfestingu á því að tiltekið
atriði sé vont eða rangt og láta
umsjónarmann skera úr um vafa-
atriði. Vangaveltur um tilbrigði í
málinu eða hugsanlegar skýring-
ar á þeim eiga sjaldnast upp á
pallborðið. Árangurinn af þessu
starfi virðist þó heldur takmark-
aður því að enn eru á dagskrá
sömu mál og forðum: Fólk segir
Ég talaði við Guðrúnu Jónsdótt-
ir í staðinn fyrir Ég talaði við
Guðrúnu Jónsdóttur, Strákunum
vantar pening í stað Strákana
vantar pening og þar fram eftir
götunum. Þjóðin virðist hreinlega
ekki vera að ná þessu!
Eiður Guðnason skrifar nær
daglega um ambögur í fjölmiðl-
um á fjölsóttri bloggsíðu og þar
eru sömu atriðin nefnd aftur og
aftur. Á síðu Málræktarklúbbsins
á netinu eru menn óþreytandi við
að benda á það sem miður fer í
málnotkun. Margir íslenskukenn-
arar slá á svipaða strengi. En allt
kemur fyrir ekki. Sú spurning
hlýtur að vakna hvort eitthvað sé
bogið við baráttuaðferðina eða
jafnvel baráttumálin sjálf.
Staðnaður hugsunarháttur
Sennilega eru flestir sammála
um að það sé mikils um vert að
varðveita íslenskt málkerfi í meg-
indráttum og efla notkun málsins
á sem flestum sviðum. Frá sjón-
arhóli málnotenda má segja að
hæfnin til að tjá sig skilmerkilega
í töluðu og rituðu máli sé mikil-
vægust. Þetta á auðvitað almennt
við en skiptir sérstaklega miklu
máli fyrir þá sem hafa á einhvern
hátt atvinnu af því að nota málið,
s.s. kennara, fjölmiðlamenn og
leikara. Þeir þurfa að geta flutt
mál sitt skýrt og áheyrilega, búa
yfir ríkulegum orðaforða og hafa
trausta tilfinningu fyrir viðeig-
andi stíl og málsniði.
Ef vel á að vera þurfa þeir líka
að vita hvaða fyrirbæri eru óvin-
sæl í málsamfélaginu – hvort
sem ástæður þeirra óvinsælda
eru maklegar eða ekki – og reyna
að sneiða hjá þeim. Viti menn
ekki hvaða málatriði hafa verið
brennimerkt eiga þeir á hættu að
verða að athlægi. Þeir álitsgjaf-
ar sem ganga harðast fram í að
skilgreina ýmsar útbreiddar mál-
venjur sem „málvillur“ eiga sinn
þátt í þessu.
Raunar má halda því fram að sú
málumvöndun sem mest er stund-
uð, undir merkjum málvöndunar
og málræktar, sé ekki aðeins til
marks um staðnaðan hugsunar-
hátt heldur vinni gegn markmið-
um um bætta málnotkun því að
athyglin beinist fyrst og fremst
að því neikvæða.
Bókstafstrú
Málfarsumræðan einkennist
mjög af eins konar bókstafstrú.
Til dæmis er algeng hugmynd
að það sem ekki finnist í orða-
bókum eða handbókum hljóti að
vera vitlaust. Samkvæmt því er
rétt að segja Hann rústaði íbúð-
ina af því að orðabókin gefur slík
dæmi en Hann rústaði íbúðinni er
talið rangt mál þó að það sé afar
útbreitt og samræmist betur mál-
tilfinningu margra. Ef ekki er
hægt að fletta upp sögninni torf-
þekja í orðabók er hún „ekki til“
og þá skiptir engu hvort hún er
gagnsæ og rétt mynduð eða ekki.
Sögnin dúkleggja er í orðabók
en parkettleggja ekki. Er park-
ettleggja þá ekki til? Tilbrigði í
máli eru jafnan talin óæskileg.
Annaðhvort segir maður Japan-
ar eða Japanir. Að viðurkenna
báðar orðmyndir er „frjálslyndi
á skökkum stað“ eða „reiðareks-
stefna“.
Þá taka þeir sem predika mál-
farslega bókstafstrú sjaldnast mið
af samhengi eða aðstæðum. Menn
verða t.d. miður sín ef íþrótta-
fréttamaður í beinni útsendingu
talar ekki eins og upp úr bók.
Margt af því sem málumvönd-
unarmenn „leiðrétta“ stenst enga
skoðun. Bogi Ágústsson frétta-
maður var t.d. gagnrýndur nýlega
fyrir að segja Þau voru skyld að
gera þetta í stað Þeim var skylt
eða Þau voru skyldug.
Höfundur Njálu, sá frægi
málskussi og ambögusmiður,
segir í 144. kafla: „Síðan báru þeir
kviðu þá alla er þeir voru skyld-
ir að bera til allra saka og fór það
löglega fram.“ Í Íslenskri hómil-
íubók segir enn fremur: „Skyldur
er sá hver til að kenna öðrum heil
ráð, er Guð lér hyggindi til of það
fram, sem annar kann sér, hvort
er hann er lærður eða ólærður.“
Um síðarnefndu bókina sagði Jón
Helgason prófessor: „Óvíða flóa
lindir íslenzks máls tærari en í
þessari gömlu bók.“
Fordómalaus umfjöllun
Það er ekkert við því að segja þótt
kappsömum áhugamönnum um
íslenskt mál verði á í messunni
en þeir sem gefa sig út fyrir að
vera sérfræðingar um nútímamál
verða að geta fjallað um málfar á
upplýsandi og fordómalausan hátt
og leitast við að varpa ljósi á mis-
munandi tilbrigði málsins. Fyrir
50 árum var álitsgjöfum vorkunn
að því leyti að litlar rannsóknir
höfðu verið gerðar á samtímamál-
inu en nú á það ekki lengur við.
Í starfi mínu sem málfarsráðu-
nautur Ríkisútvarpsins fæ ég oft
gagnlegar ábendingar um hæpn-
ar beygingarmyndir og orðaval.
Aftur á móti fæ ég sárasjaldan
kvartanir um að erfitt hafi reynst
að skilja tiltekna frétt eða pist-
il. Þetta hefur komið mér nokk-
uð á óvart því að mínu mati er
ekki síður þörf á úrbótum í þeim
efnum. Krafan um markvissa og
skýra framsetningu er hins vegar
ekkert sérstaklega hávær úti í
samfélaginu.
Um málfar og umburðarlyndi
Íslenskt mál
Ásgrímur
Angantýsson
málfarsráðunautur
Ríkisútvarpsins
Sú spurning hlýtur að vakna hvort
eitthvað sé bogið við baráttuaðferðina
eða jafnvel baráttumálin sjálf.
AF NETINU
Torfajökull utan seilingar
„Ég sé á forsíðu Fréttablaðsins í dag að Svandís Svavars-
dóttir er líklega skeleggasti umhverfisráðherra sem gegnt
hefur því embætti. Hún og hennar flokkur hefur tryggt að
rammaáætlun um virkjunarkosti nái ekki til svæða sem
þegar eru friðuð nema annað sé sérstaklega tekið fram.
Þetta virðist þýða að t.d. Torfajökulssvæðið allt er þar
með utan seilingar þeirra sem skoða náttúruna einungis
í ljósi nýtingar í þágu hluthafa og stundargróða. Þessu
hljóta náttúruverndarsinnar að fagna því Torfajökull og sérstaða hans verður
seint metin til fjár í megawöttum. Á forsíðunni tuðar forsvarsmaður einhvers
orkufyrirtækis um að með þessu sé þriðjungur nýtanlegrar orku friðaður.
Það geta varla talist fréttir frekar en kvartanir innbrotsþjófa vegna erfiðrar
aðkomu að heimilum fólks eða óþægilegs vinnutíma.“
http://blog.eyjan.is/pallasgeir/
Páll Ásgeir Ásgeirsson
875.000.000
ÞÚ TALDIR RÉTT:
875 MILLJÓNIR
100.000.000
+775.000.000
Fyrsti vinningur stefnir í 100 milljónir og Ofurpotturinn
stefnir í 775 milljónir. Ekki gleyma að vera með,
fáðu þér miða fyrir klukkan fjögur í dag á næsta
sölustað eða á lotto.is
F
í
t
o
n
/
S
Í
A

ALLTAF Á MIÐVIKUDÖGUM!
MIÐINN GILDIR 7. JÚLÍ 2010
A. 12 14 17 21 41 48
B. 05 16 23 36 37 38
C. 07 09 13 22 34 38
D. 03 06 19 24 25 31
E. 11 19 21 25 38 42
F. 01 25 35 36 39 46
G. 18 19 20 23 28 46
H. 22 27 29 39 40 42
Suðurlandsbraut 20, Reykjavík | Sími 588 0200 | www.eirvik.is
Sparaðu með Miele
Kynntu þér málið hjá sölumönnum Eirvíkur
Íslenskt stjórnborð - Stórt hurðarop
Íslenskar leiðbeiningar - 20 ára ending
Miele þvottavélar hafa verið framleiddar í yfir hundrað ár.
Miele þvottavélar og þurrkarar eru framleidd til að endast.