Fréttablaðið - 16.07.2010, Síða 16

16. júlí 2010 FÖSTUDAGUR
Menning
Sverrir
Björnsson
hönnuður
Er það vilji andskotans umboðs-laun eða gróði að fjármagnseig-
endum sé bætur skaðinn af banka-
hruninu en þeir sem ekkert áttu
nema skuldir og strit beri kostn-
aðinn á sínum herðum um ókom-
in ár?
Sagan hefur lag á að endurtaka
sig og meginstef sögunnar er að
þeir sem verst eru settir í samfé-
laginu bera byrðarnar af mistök-
um stjórnvalda og græðgi eigna-
valdsins.
„Ríkur búri ef einhver er,
illa máske þveginn,
höfðingjar við síðu sér
setja hann hægra megin.
Fátækur með föla kinn
Fær það eftirlæti,
á hlið við einhvern hlandkoppinn
honum er ætlað sæti.“ HJ
Langlundargeð alþýðu þessa
lands er með ólíkindum, þegjandi
hefur hún um aldir axlað byrðar af
mistökum valdamanna. Einn er þó
maður sem óhræddur bauð stjórn-
völdum birginn og barðist gegn
óréttlætinu með beittu sverði sínu;
skáldagáfunni.
Hjálmar Jónsson, kenndur við
Bólu í Skagafirði, bjó alla tíð við
kröpp kjör og fjandsamleg yfirvöld.
Hjálmar tók misréttinu ekki þegj-
andi heldur orti magnaðar vísur
sem enn lifa með þjóðinni. Mergjað
alþýðuskáld sem gaf hinum kúguðu
rödd. Hvöss gagnrýni Hjálmars á
auðsöfnun og sérgæsku á erindi við
okkur í dag sem og gagnrýni á and-
varaleysið og græðgisvæðinguna.
„Sálarskip mitt fer hallt á hlið
og hrekur til skaðsemdanna,
af því það gengur illa við
andvirði freistinganna.“ HJ
En hver er minningin um þetta
alþýðuskáld örþjóðar, okkar Hróa
hött og Spartakus?
Styttur af hagmæltum ráðherr-
um og athafnaskáldum eru dreifðar
um allar koppagrundir og styttum
af skáldum velþóknanlegum yfir-
völdum er hrúgað upp. En að Bólu í
Blönduhlíð bælir nálituð sinan sig,
slegin niður af rigningunni, bæld af
þunga vetrarins. Minning skáldsins
lítill minnisvarði, ísblá fjöllin og
næðingurinn með hlíðinni örstutt
frá þjóðbraut landsins.
Það er sorgleg þjóð sem ekki
þekkir sögu sína og saga alþýðu-
fólks á Íslandi er að mestu óskrif-
uð. Talið er að frá upphafi land-
náms hafi tvær milljónir Íslendinga
dregið lífsandann en af einni millj-
ón fer engum sögum. Hún er horf-
in í myrkur tímans. Mér segir svo
hugur um að týnda þjóðin sé ein-
mitt eignalausa fólkið sem nú axlar
þögult byrðarnar, skattahækkanir
og niðurskurðinn. Fólkið sem ekk-
ert átti annað en skuldir og erfir
fleiri og meiri skuldir frá útrás-
arvíkingum og vanhæfum stjórn-
völdum. Fólkið sem áður fyrr var
bundið í þrælahöft höfðingjanna;
vistarbandið, sem gerði hvern
mann að þræl jarðeigenda. Fólk
sem engin vopn hafði til að verja
sig en í menningu þess lifðu vísur
og kviðlingar sem réttu hlut þeirra
og gerðu lífið bærilegra.
Dr. Kristján Eldjárn skrifaði um
Bólu Hjálmar:
„Veraldarsaga Hjálmars Jóns-
sonar er í einu orði sagt saga hins
snauða íslenska kotbónda fyrri
alda. Hún er öreigasaga frá upphafi
til enda. Lífsbarátta hans var eins
og sú sem þúsundir hans líka háðu
um landið allt, ævilangt návígi við
fátækt og skort.“
Það er löngu kominn tími til að
minningu alþýðufólks fyrri alda
sé meiri sómi sýndur. Ekki hefur
stundin til þess verið betri en ein-
mitt núna þegar höfðingjavald-
ið hefur steypt þjóðinni á haus-
inn og alþýðan þarf sem fyrr að
taka afleiðingunum „óláns hrekst
í stríðan straum og steyti á smán-
arbergi“.
Bóla í Skagafirði er tilvalinn
staður fyrir ljóða- og lífsstílssafn
um lífsbaráttu fátæks fólks á fyrri
öldum. Staðurinn er sögufrægur
og í alfaraleið. Þeim sem málið er
skylt ættu að taka til hendinni og
heiðra minningu þessa merkilega
manns og þessa merkilega fólks
með því að reisa ljóða- og lífsstíls-
safn alþýðu fólks á fyrri tíð að Bólu.
Alþýðusambandi Íslands, mennta-
málaráðuneytinu, Þjóðminjasafn-
inu og afkomendum Bólu Hjálmars
ætti að renna blóðið til skyldunnar
og taka frumkvæði í málinu. Fyrsta
skrefið gæti verið að efna til sam-
keppni meðal arkitekta um hönn-
un upplifunarsafns að Bólu. Vel
hönnuðu safni þar sem við getum
skynjað og skoðað hvernig kjör
alþýðufólks voru á hörðustu öldum
Íslandssögunnar. Fundið á eigin
skinni kuldann, gengið um vistar-
verurnar, fundið lyktina, séð ljósið
af kolatírunni, snert förtin, smakk-
að matinn og heyrt hugsanir þess í
rímunum. Lesið og séð stuttar ævi-
sögur barna, kvenna og manna.
Og þegar við stígum út í sólglitr-
andi víðáttu Skagafjarðar verður
í brjósti okkar lítill glampi af lífi
forfeðranna; hörkunni, voninni og
stærðinni í smæðinni.
Ný Bóla
Þessi yfirskrift er stafrétt tilvitn-un í grein Jóns Þorlákssonar, þá
formanns Íhaldsflokksins og síðar
Sjálfstæðisflokksins, í Eimreiðinni
1926. Jón var afar gætinn og fram-
sýnn stjórnmálamaður. Hann vildi
horfa til nýrra tækifæra með fram-
farir í huga, en hann vildi einnig
viðhafa mikla aðgæslu. Þess vegna
segir hann í sömu grein, að það sé
ekki fyrr en íhaldsmaðurinn, eftir
sína nákvæmu athugun, er orðinn
sannfærður um gildi og gagnsemi
einhverrar nýjungar, þá fylgi hann
henni eftir með festu þess manns, er
geri miklar kröfur til sjálfs sín um
rök fyrir nýbreytninni.
Ég hygg, að þeir séu æði marg-
ir, sem geta tekið undir með hinum
gengna stjórnmálamanni og ekki
síst nú, þegar rætt er um hugsanlega
aðild að ESB. Slíkir menn finnast í
öllum stjórnmálaflokkum landsins.
Þeir sjá þar möguleika á nýjung, er
geti fært þjóð okkar betri framtíð.
Þess vegna hefur verið farið í aðild-
arviðræður.
Hinir eru einnig til, sem eru, að
óreyndu máli, vissir um að þetta
verði okkur ekki til gæfu. Þeir hafa
sagt það „raunsætt mat“, að Íslend-
ingum sé það fyrir bestu að standa
utan ESB. Þeir hafa lagt til, að
umsókn okkar um aðild verði tekin
aftur.
En hvernig getur mat á slíkum
málum verið raunsætt, þegar samn-
ingur liggur ekki fyrir? Þannig
hefur margur spurt, að minnsta
kosti úr röðum sjálfstæðismanna.
Ég hef verið í þeirra hópi, en feng-
ið þau svör, að mér væri óhætt að
treysta hinu „raunsæja mati“ og
ætti bara að þiggja handleiðslu
þeirra, sem viti allt miklu betur en
ég. Eitt sinn á liðnu ári var boðað
til fundar í Sjálfstæðisflokknum um
stjórnmálaviðhorfið. Framsögumað-
ur hvatti mjög til samræðu innan
flokksins, að menn ræddu ólík við-
horf og reyndu að finna lausnir, sem
allir gætu sætt sig við. Hann taldi
upp ýmsa málaflokka, þar sem þetta
ætti við. Ég saknaði þar Evrópumál-
anna, en hann sagði mér, að þessa
gerðist ekki þörf þar. Niðurstöðurn-
ar lægju þegar fyrir.
Ég hef hingað til talið, að ég væri
læs, og þannig fundið út, að samn-
ingar þjóða við bandalagið væru
ekki allir eins. En ég var beðinn að
gleyma því. Við myndum aldrei ná
neinu, sem við gætum sætt okkur
við.
Við, sem áhuga höfðum á samn-
ingum, fengum ekki nema einn
fund með flokksforystunni í Valhöll
á liðnu ári og hann mátti ekki aug-
lýsa. Þá fannst mér, að litið væri á
okkur eins og „óhreinu börnin henn-
ar Evu,“ enda bar sá fundur engan
árangur fyrir málstað okkar. Þetta
hefur að stórum hluta haft á sér
nokkuð „austrænt“ yfirbragð, nálg-
ast það, að mönnum væri ekki treyst
til að hugsa sjálfstætt, en þá er Sjálf-
stæðisflokkurinn kominn æði langt
frá hugsjónum sínum.
Í hjarta mér er ég Evrópusinni,
og í málum svo sem varðandi flótta-
menn, mannréttindi, hungursneyð
og annað slíkt, sem alþjóðasamfé-
lagið glímir við, hef ég myndað mér
kjörorð: Bróðerni ofar þjóðerni. Ég
þrái að vinna að framgangi hug-
sjóna kærleikans, og þó að Evrópu-
sambandið sé ekki fullkomið á neinn
hátt, bind ég vonir við, að það geti
orðið áfangi á leið mannkynsins til
aukins réttlætis og umburðarlyndis.
Hugsanlega hef ég rangt fyrir mér,
hugsanlega einnig í því, að rétt sé að
reyna samninga. Ég á ekki sannleik-
ann, en mig langar til að sannleik-
urinn eigi mig. Ég er tortrygginn
gagnvart þeim, sem ekki þurfa að
leita sannleikans, búa hann jafnvel
til handa sjálfum sér og virða ekki
sannleiksþrá annarra manna.
Þeir, sem nú andmæla samning-
um, virðast vera hræddir við sann-
leiksleit annarra, líkt og Sovétmenn
voru. Mér finnst það skortur á pól-
itískum þroska. Og þegar stjórn-
málaflokkur tekur upp á því að neita
mönnum um að standa fyrir þekk-
ingaröflun, þá er eitthvað mikið að
og mitt traust farið.
Að mínu áliti getur enginn Íslend-
ingur svarað því af fullri einlægni,
hvort hann vilji, að þjóðin gangi inn
í Evrópusambandið, nema samn-
ingur liggi fyrir. Þá fyrst veit ég að
minnsta kosti um mína afstöðu. Ég
mun aldrei samþykkja, að við semj-
um af okkur fiskimiðin eða aðrar
náttúruauðlindir okkar. Ég þekki
engan Evrópusinna, sem vill ganga
í samtökin, „hvað sem það kostar“
eins og þó hefur verið haldið fram af
fágætu ofstæki um einstaka menn í
okkar hópi.
Ég hvet alla, sem áhrif geta haft,
að stuðla að samningum milli þjóðar
okkar og Evrópusambandsins. Þeir
hljóta svo, að verða bornir undir
þjóðaratvæði. Þannig metur þjóðin
í heild, hvort nýjungin sé betri en
það sem við búum við, og niðurstöð-
unni hljótum við öll að lúta.
„Vér viljum ekki breyta til, nema
oss þyki sýnt, að nýungin sé betri“
Að mínu áliti getur enginn Íslending-
ur svarað því af fullri einlægni, hvort
hann vilji, að þjóðin gangi inn í Evr-
ópusambandið, nema samningur liggi
fyrir.
Evrópumál
Þórir
Stephensen
fyrrverandi
Dómkirkjuprestur