19. júní - 19.06.1964, Blaðsíða 7

verið sæmdur orðu. Þess var eitt sinn getið í er-
lendu kvennablaði í dálitlum öfundartón.
Réttindi til menntunar, starfa og launa.
1 tilskipunum á átjándu öld um lestramám barna
á Islandi er ekki gerður greinarmunur á drengjum
og stúlkum, þar er aðeins talað um börn. T. d. var
prestum í Skálholtsbiskupsdæmi bannað árið 1760
að ferma ólæs börn, að viðlögðum sektum, og þrem
árum áður í Hólabiskupsdæmi.
Samkv. lögum frá 11. júlí 1911 eiga konur sama
rétt og karlar til að njóta kennslu og ljúka fulln-
aðarprófi í öllum menntastofnunum landsins, og
sama rétt til hlutdeildar i styrktarfé þvi, sem veitt
er af opinberum sjóðum námsmönnum við æðri
og óæðri menntastofnanir landsins. Réttur til emb-
ætta var þá einnig veittur.
Hins vegar eiga karlar ekki aðgang að öllum
skólum, sem konur sækja, t. d. liússtjórnarskóla og
ljósmæðraskóla. Þó voru karlmenn oft yfirsetu-
menn áður fyrr. Til skamms tima áttu karlmenn
heldur ekki kost á hjúkrunarmenntun.
Á skyldunámsstiginu er réttur til verklegs náms
ekki samur fyrir stúlkur og drengi. Sérstök náms-
skrá er fyrir hvort kynið: Drengjum einum er ætl-
að að læra smiðar, bókband o. fl., og stúlkum
saumaskap og prjón. Matreiðslu mun eiga að
kenna bæði drengjum og stúlkum, því að þar er
aðeins talað um nemendur. Skiptingin á verklega
náminu er miklu meiri hindrun á braut kvenna
til jafnréttis en menn almennt gera sér ljóst. Hún
heldur við gömlum skoðunum á hæfni kvenna og
karla til ákveðinna starfa og því á hún drjúgan
þátt í starfsvali unglinga.
I lögum um réttindi og skyldur starfsmanna rík-
isins er kveðið á um jafnrétti kvenna við karla,
og auk þess eru þar nokkur atriði, sem taka til-
lit til sérstöðu kvenna, vegna móðurhlutverksins
og venjubundinna heimilisskyldna.
Þrátt fyrir jafnrétti að laganna hljóðan, er hlut-
ur kvenna meðal starfsmanna ríkisins yfirleitt
harla bághorinn: Þorri kvennanna er i lægstu
launaflokkunum og sárafáar hafa gegnt eða gegna
hinum hærri stöðum. Engin kona hefur gegnt
prestsembætti og engin hefur verið sýslumaður.
Nokkrar konur hafa um skamma hrið verið hér-
aðslæknar. Stöðu veðurstofustjóra hefur kona gegnt,
einnig ríkisféhirðis, en hæsta staða, sem kona gegn-
ir nú, er yfirlæknisstaða við fávitahælið í Kópa-
vogi.
1 9. JfJNl
Ýmislegl hefur verið gert af opinberri hálfu til
þess að tryggja hag kvenna í atvinnu- og launa-
málum, auk þeirra laga, sem þegar hafa verið
nefnd: Lög um laun starfsmanna ríkisins (1945),
fuilgilding jafnlaunasamþykktar Alþjóðavinnu-
málastofnunarinnar (1957) og lög um launajöfn-
uð kvenna og karla (1961).
I launalögunum er kveðið svo á, að við skipun
í starfsflokka og flutning milli launaflokka skuli
konur að öðru jöfnu hafa sama rétt og karlar. Full-
gilding jafnlaunasamþykktarinnar er yfirlýsing
rikisstjórna um, að þær vilji stuðla að því, að launa-
kjör kvenna verði hin sömu og karla.
Undirritun samþykktarinnar var eins konar af-
mælisgjöf til Kvenréttindafélags fslands á hálfrar
aldar hátið þess.
Lögin um launajöfnuð kvenna og karla fyrir
sömu störf eru framkvæmd í áföngum eftir viss-
um reglum. Launajafnaðarnefnd ákveður um hver
áramót launhækkun til kvenna í almennri verka-
kvennavinnu, verksmiðjuvinnu og verzlunar- og
skrifstofuvinnu. Fullum launajöfnuði skal náð
1. jan. 1967. Hætt er við, að einhver kvennastörf
verði útundan t. d. vinna, sem konur vinna heima
hjá sér, svo sem saumaskapur. Um slík störf hafa
engin samtök um kjaramál verið mynduð. En ár-
angur í kjaramálum fer mjög eftir samtakakrafti
stéttarfélaga. Verkakvennafélögin hafa unnið stór-
virki í jafnréttisbaráttunni, og áður en launajafn-
aðarlögin gengu í gildi voru sum þeirra búin að
ná sömu launum í ýmsum starfsgreinum. T. d.
fengu konur í félagi netagerðarmanna full laun
miðað við karla árið 1946.
Til skamms tíma hefur misræmi í launum karla
og kvenna verið mest innan verzlunarstéttarinnar.
Kjaradómur hefur nú ákveðið nýjan launastiga
fyrir verzlunarfólk, og hafa þær leiðréttingar ver-
ið gerðar, að efstu launaflokkamir eru ekki lengur
ætlaðir körlum einum, deildarstjórar eru ekki
flokkaðir eftir kyni, og verzlunarskólamenntun
stúlkna og pilta skal metin að jöfnu. En afgreiðslu-
stúlkur, sem ekki hafa sérstaka menntun, verða að
sæta ákvæðum launajafnaðarlaga og hækka þann-
ig smátt og smátt um hver áramót til ársins 1967.
Samkvæmt lögunum um samningsrétt starfsmanna
ríkisins er mönnum raðað í launaflokka einkum
með hliðsjón af menntun til starfsins og ábyrgðar-
innar, sem því fylgir.
Hji'ikrunarkonur eða réttara sagt hjúkrunarfólk
hefur því hækkað talsvert í launastiganum, en að
5