19. júní - 19.06.1964, Blaðsíða 28

inn á prikið. Þá var gengið vel frá endanum og
þyrillinn fullgerður.
Þegar litil mjólk var á bæjum, einkum á vetr-
um, var þyrillinn óspart notaður. Að mjöltum
loknum var kýmytinni hellt í kollu, meðan hægt
var að „festa í“ seitlinum, þ. e. meðan unnt var
að hreyfa þyrilinn í, væta hann í lögginni. Þá var
þyrlinum dýft í og snúið sem hraðast fram og aft-
ur, án afláts milli lófanna. Við þetta þeyttist ný-
mjólkin í þétta, stífa froðu, sem skipt var út á ask-
ana í stað mjólkur.
Skyrhræran í askinum hefur óneitanlega verið
lystugri með flautunum en alveg útálátslaus, en
ekki þóttu flautirnar vera undirstöðumatur, enda
var þess ekki að vænta. f því sambandi mætti
rifja upp gömlu vísuna hans sr. Jóns á Bægisá:
Margur fengi mettan kvið,
má því nærri geta,
yrði fólkið vanið við
vind og snjó að éta.
Fóstra mín sagði mér, að amma mín hefði lengst
allra húsmæðra þar um slóðir hrært flautir. Hún
var fátæk, en hagkvæm og lagin á að gera gott úr
litlu, enda ólu þau afi og amma upp mörg börn
án þess að þiggja af sveit. Afi og amma bjuggu á
harðbalakoti, Skjögrastöðum í Skógum. Fóstra mín
ólst upp á Brekku í Fljótsdal, og sagði hún mér,
að fólkið frá Brekku hefði farið yfir í Skjögrastaði
til að sjá hrærðar flautir og bragða þær. Ég heyrði
hana segja, að skilvindufroða væri mjög lík flaut-
um.
Þegar ég kom inn til móður minnar með mjög
kaldar hendur, sagði hún: ,:,Ég skal hræra flaut-
ir.“ Sagði hún mér þá að rétta upp aðra höndina,
teygja þumalfingur fram og láta hina finguma
mnlykja hann, gera höndina sem sívalasta. Tók
hún þá mína sárköldu hönd milli sinna beggja og
sneri henni eins og þyrli um stund. Leið þá ekki
á löngu að líf færðist í fingurna. Svo gerði hún
hinni sömu skil. Fylgdi svo venjulega brýning
um, að ég ætti að harka af mér, en ekki hlaupa
inn, þótt mér kólnaði á fingrunum. Kenndi hún
mér þá að berja mér, svo ég gæti bjargað mér
sjálf, ef mér yrði kalt.
Hef ég nú kynnt þyrilinn fyrir unglingunum,
sem kaupa nú rjómaís fyrir alla þá aura, sem þau
geta leynt fyrir foreldrum sínum að þeim hafi
áskotnazt, ekki samt af þeim ástæðum, að þau
þurfi að fá „mettan kvið“, heldur sér til sælgætis.
Þvcgillinn.
Þvegillinn var stuttur spaði úr góðri spýtu,
stundum hertur og svertur í sortulyngslit. Hann
var tegldur til að ofan eins og hvert annað spaða-
skaft, en breiði endinn var boraður með fjórum
gataröðum. I götin var dregið gróft hrosshár, helzt
taglhár, og skúfunum þrýst sem fastast inn í götin.
Þannig var þvegillinn þakinn hári líkt og bursti.
Þá var hann klipptur til og hafður til að þvo með
ílát, bakka, trog, strokk, kollur og kirnur.
Viðjan.
Viðjunni var ætlað sérstakt hlutverk. Viðjan var
blátt áfram limaprúð fjalldrapahrísla, sem höfð
var til að hræra sundur mjöl og grjónahveiti með,
sem þá var sáldað þurru út á pottana. Var mjöl-
inu dreift úr vinstri hendi, en dablað í með viðj-
unni. Þetta var þeytari gömlu húsmæðranna, sótt-
ur rakleitt út í móana, og kostaði ekki annað en
að sækja hann.
Oft bað matseljan smalann að rífa sér í vönd,
eða sjá sér út snotra og handhæga viðju. Var sá
greiði launaður með góðum spæni eða bita, því að
fátt kom smalanum betur en eitthvað ætt.
Vandaragi.
Frá ómunatíð, allt fram á daga afa okkar, sem
nú lifum, fór fram hirtingarathöfn i hlóðaeldhús-
unum gömlu, sem stundum var pynding. Þetta var
hinn illræmda hýðing, meiri háttar hýðing, sem
beitt var einkum, ef mikils þótti við þurfa, eða
kannski sannara sagt, ef hirtandinn reiddist svo,
að honum þótti ekki venjuleg flenging nægja og
leitaði bræði sinni svölunar á þennan hátt. — Sá
seki var þá hrakinn fram í hlóðaeldhús, fram að
keytukerinu. Þar næst var hann strýktur með
eldhúsvendinum, sem við og við var dýft i keyt-
una.
Seinna hvarf svo þessi ribbaldaháttur smátt og
smátt, sem einu gilti, því engan mun vandaraginn
hafa betrað. Gamalt máltæki sýnir, að foreldrum
hafi þá verið talið skylt að aga börn sín með vendi.
Að öðrum kosti þóttu menn ekki sómasamlegir
uppalendur, ekki þeim vanda vaxnir, að skila þjóð-
félaginu siðprúðum þegnum. Þetta er rétt að hafa
í huga, áður en við dæmum strangt áa okkar og
ömmur, frá kyni til kyns. Þeim var innrætt, að
„enginn yrði óbarinn biskup“, og talið skylt að
hegða sér samkvæmt því.
GuSfinna Þorsteinsdóttir.
26
19. JtJNl