19. júní - 19.06.1964, Síða 38

vinnu eða námi. Það liggur því í augum uppi, að
um sjálfsval er að ræða — unglingurinn tekur það,
sem hugurinn girnist. Nú ber öllum hugsandi
mönnum saman um það, að tómstundir eru mikil-
vægur þáttur í lífi manna, og þá sérstaklega æsku-
fólks, það skiptir því miklu máli, hvernig þeim er
varið. Reynslan hefur sýnt, að þar er ekki allt
hægt að láta afskiptalauSt. Hvað gera ungling-
arnir í frístundum sínum?
„Svo læra börnin, að fyrir þeim er haft“, segir
gamalt máltæki. Því miður fer mörg frístund ung-
lingsins í það að reyna að látast vera fullorðinn —
sýnast þetta eða hitt -— temja sér venjur fullorð-
inna áður en barnsskónum er slitið, og aðeins
nebbinn hefur brotið af sér skurninn.
Það eru tvö megináhrifaöfl, sem alltaf verður
að taka til greina í öllu uppeldi, en það eru heim-
ilisandinn og tíðarandinn. Þessu tvennu er ekki
hægt að ganga fram hjá. Alltof margir láta stjórn-
ast af fjöldanum, tizkunni, hefðinni, tíðarandan-
um, á þessu eða hinu sviði, og mætti nefna mörg
dæmi um það.
Ef það er t. d. talið fínt að reykja vindla með
munnstykki, vissar tegundir pípu, sígarettur, eða
drekka sérstaka vínblöndu — þá er í augum alls
fjöldans alveg sjálfsagt að gera það — þótt ekki
sé nema til þess „að vera með“. Hve margir þora
að segja nei við fyrstu sígarettunni eða fyrsta vín-
glasinu, svo tekið sé það, sem nú er stærsta vanda-
málið. Hvaða afleiðingar getur það haft, og hefur
allt of oft í för með sér að þora ekki, en taka glas-
ið og „vera með“, af því að það er svo „púkalegt“
að „skera sig úr“. Svona er það á öllum sviðum í
tízkuheiminum, hvort heldur það eru fötin, hárið,
skórnir, húsgögn, híbýli, veizlusiðir eða annað. Ef
almenningsálitið segir „allt í lagi“, þá er það sjálf-
sagt.
Fyrir nokkrum árum skapaði fullorðna fólkið tíð-
arandann, en nú liggur við, að unglingarnir séu
þar að taka völdin, eða þeir mynda sinn eigin.
Sem betur fer eru ekki allir með þessu marki
brenndir, því hvar stæðum við þá? En of margir
snúa ranghverfunni út, ef svo mætti segja. Hver
er svo orsökin fyrir þessum ófögnuði? Hrein og
bein fjárgræðgi einstakra manna, sem einskis svíf-
ast, en nota sér aðstæðurnar og veikleika mann-
anna til þess að græða á því peninga. Og varnar-
garðurinn, þ. e. a. s. heimilin hafa ekki séð við hætt-
unni, athuga ekki, að hættan á þessum misjafna
söluvarningi liggur ekki mest í krónunum, sem
hann kostar, heldur í því ósýnilega eitri, sem staf-
ar frá áhrifum þess. Á ég þar við kvikmyndir, blöð
og nektarmyndir, tóbak, áfengi, gosdrykkja- og sæl-
gætissölu úr hófi fram, of mikla vasapeninga
margra unglinga og of mikið sjálfræði og frjáls-
ræði.
Til þess að skapa sjálfstæða persónuleika þarf
þjálfun, ekki á einu sviði, heldur á öllum. Það
verður að þjálfa vilja, dómgreind, ábyrgðartilfinn-
ingu, hjálpsemi, tillitssemi, orðheldni, trúmennsku,
siðfágun, sjálfsvirðingu — svo nokkuð sé nefnt.
Hvernig gerist svo þetta? Jú, í gegnum gott upp-
eldi — vissulega —. En þá verða allir að gera sér
grein fyrir því, að það eru fleiri en foreldrarnir,
sem ala upp bömin, þótt þau eigi fyrsta og sterk-
asta þáttinn i því. Þjóðfélagið — kirkjan, skólarnir
—- félagsstarfið — Samtíðarmennirnir í daglegu lífi
— allt umhverfið hefur sín áhrif.
Hvert er svo hlutverk tómstundanna? Á hvern
hátt koma þær við sögu i uppeldi æskunnar? Er
ekki fyrirhafnarminnst að segja við barnið eða
unglinginn- „Farðu út að leika þér, hér eru pen-
ingar — farðu í bíó — kauptu þér eitthvað — farðu
og lofaðu mér að vera í friði.“ Ég kom einu sinni
í heimsókn til fjölskyldu á sunnudegi. Ég spurði
strax, hvar börnin væru. Móðirin varð fyrir svör-
um: „Við sendum þau alltaf í bíó á sunnudögum
— það er svo dásamlegt að vera laus við þau.“
Þetta eru eflaust engin óvanaleg ummæli, þótt sem
betur fer séu mörg dæmi um hið gagnstæða. Fleiri
og fleiri öðlast nú skilning á því hve holl tóm-
stundastörf em nauðsynleg. En tómstundastörfin
eiga ekki að vera eitthvað, sem reynt er að láta
unglinginn taka þátt í, þegar heimilið ræður ekki
við hann lengur. Þau eiga að hefjast heima strax
og barnið fer eitthvað að geta. Heimilið ætti helzt
að hafa fastan tómstundaþátt einu sinni í viku.
Það þarf ekki að kosta mikið fé né fyrirhöfn, en
þótt svo væri, mundi það gefa ríkuleg laun í bættu
og vaxandi heimilislífi. Uppskriftin, ef svo mætti
segja, er ofur einföld — dálítið af góðum vilja,
lipurð, natni, nokkrar hugmyndir, einföld tæki.
Aðalatriðið er, að börnin venjist því frá fyrstu tíð,
að það er gaman að föndra með mömmu og pabba,
og inn í það er hægt að flétta alls konar sögur og
frásagnir.
Með þessu móti byrjar barnið að læra að nota
tómstundirnar til hollra leikja og starfs. Næsta
stigið er svo skólinn, en tómstundastarfið heldur
áfram heima. Barnið eldist og leitar út — það er
36
19. JtJNl