19. júní - 19.06.1977, Qupperneq 4

I leit að hamingju og réttlæti
Réttlæti hefur verið skilgreint með ýmsu móti á ó-
líkum tímum. Flestir, a.m.k. þeir sem hafa
„húmanistísk“ viðhorf til lífsins, leggja í orðið þá al-
mennu merkingu að það tákni að allir séu jafnir fyrir
lögum og rétti, beri jafnar byrðar og uppskeri í sam-
ræmi við það sem þeir leggja af mörkum.
Til eru kenningar um réttlæti sem byggja á allt öðru
gildismati. Plato skilgreindi hvernig þjóðfélagið ætti að
vera og reyndi síðan að aðlaga einstaklingana að því,
allt væri réttlæti sem þjónaði hagsmunum hins full-
komna ríkis.
Nútímafólk þekkir orðið margar kenningar sem
hafa hið fullkomna þjóðfélag að leiðarljósi og hve erfitt
hefur reynst skammsýnum, breyskum manneskjum að
gera þær að veruleika. Réttlætið snérist upp í and-
hverfu sína, — þegar leiðrétta átti misréttið á einum
stað skaut það ærið oft upp kollinum í nýrri mynd
annars staðar — færðist aðeins til.
Jafn réttur karla og kvenna snertir alla þætti daglegs
lífs, hvort sem í hlut eiga börn, unglingar, fullvaxta eða
gamalt fólk, sjúkt og heilbrigt. Og það tengist bar-
áttunni fyrir umbótum á öllum sviðum, svo sem fyrir
bættum launum, réttlátari skattalöggjöf, baráttunni
fyrir betri skóla, — sem tekur mið af og þroskar ein-
staklinginn en er jafnframt í tengslum við raunveru-
leikann utan hans, heimilin, atvinnulífið og mannlífið.
Einmitt það hve margþætt þessi mál eru og snerta
mörg svið, gerir það að verkum að þau eru vandmeð-
farin. Það sem kann að virðast einfalt að lagfæra — að
breyta stefnu ákveðinnar þróunar, getur haft áhrif þar
sem síst skyldi og á þann hátt sem engan gat órað fyrir.
Á hinn bóginn er baráttan fyrir jafnrétti karla og
kvenna eingöngu bundin því markmiði að jafna að-
stöðu milli kynjanna en tengist yfirleitt ekki baráttu
fyrir almennu jafnrétti í þjóðfélaginu. Að setja á odd-
inn að jafnréttisbarátta kynjanna sé sama og stéttar-
barátta jafngildir að stórum hluta kvenna og karla er
vísað á dyr. I svo mikilsverðu máli sem hér um ræðir
skiptir miklu að vinna því fylgi í öllum stéttum í stað
þess að stuðla að sundrungu.
Sú þróun sem á sér stað tíl meira jafnræðis milli
karla og kvenna á sér margháttaðar forsendur, efna-
hagslegar og atvinnulegar en á einnig að baki langa
sögu um baráttu hugrakkra, víðsýnna einstaklinga
fyrir betri og réttlátari heimi.
Þessari þróun má hamla gegn eða flýta með ýmsu
móti. Svíar veita tímabundin forréttindi á mörgum
sviðum á meðan talið er að jafnrétti sé ekki náð, og
hafa eins og fleiri Norðurlandaþjóðirnar ekki viljað
setja lög um almennt jafnrétti kynjanna.
Skattalög á Íslandi og hið nýja frumvarp til laga um
tekjuskatt og eignarskatt sem lagt var fyrir Alþingi í
vetur eru góð dæmi um hvernig annars vegar má flýta
og hins vegar hamla gegn efnahagslegu sjálfstæði
kvenna, einni meginforsendunni fyrir því að jafnrétti
náist.
Það ákvæði núgildandi laga að 50% launatekna
eiginkonu skuli dregin frá sameiginlegum tekjum
hjóna, dylst engum að hvetur giftar konur mjög til að
afla tekna.
Hið nýja frumvarp boðar hins vegar hið gagnstæða
eða eins og stendur í greinargerð þess: „Almennt sagt
er þess að vænta að hjón, þar sem eiginkonan starfar
ekki utan heimilis munu hafa ávinning af þessari
breytingu. Skattbyrði hjóna þar sem eiginkona aflar
launatekna eykst nokkuð, sérstaklega ef tekjur hennar
eru mjög háar.“
Til þess enn fremur að draga úr sjálfstæðisviðleitni
giftra kvenna skulu þær áfram sitja við samsköttun
með eiginmönnum sínum, þó í breyttu formi sé. I dag
er eiginmaðurinn framfærandi eiginkonunnar sam-
kvæmt skattalögunum — við næsta skattauppgjör er
hann það einnig, en Iátið er sem svo sé ekki.
Helmingaskiptaregla sú, sem frumvarpið boðar er í
dag tímaskckkja, sem miðast ekki við aðstæður nú-
tímafólks, viðheldur því ástandi að giftar konur séu
varavinnuaflið í landinu og brýtur í bága við lýð-
ræðislega hugsun hvað varðar ábyrgð einstaklingsins.
Aðeins sérsköttun á séraflafé stenst gagnrýni hvað
snertir fjárhagslega ábyrgð einstaklingsins og gerir
hvorki að hvetja, letja eða stýra fólki í ákveðinn farveg
eftir kynferði eða hjúskaparstöðu. Sú þróun sem átt
hefur sér stað til aukins sjálfstæðis kvenna verður ekki
stöðvuð og sérhver viðleitni sem hamlar gegn henni
orsakar misrétti sem eykst með hverjum deginum sem
líður. Þær raddir heyrast nú oft, einkum í hópi yngri
kvenna og karla, að þau vilji sjálf annast börnin að
miklu leyti — ekki eftirláta stofnunum uppeldi þeirra.
Fólk eignast nú færri börn en áður, tómstundir hafa
aukist, fræðsla í heimilis- og uppeldismálum hefur
verið tekin upp í skólum, fjárhagur fólks fer batnandi
og aukin samkeppni á vinnumarkaðinum hefur m.a.
leitt til þess að skólaganga hefur hafist fyrr en áður.
Allt þetta stuðlar að því að fólk getur og vill vera meira
með börnum sínum og gerir jafnframt meiri kröfur
fyrir þeirra hönd til aðstöðunnar heima fyrir, í leik-
skólum og skólum.
Aldrað fólk er slitið úr tengslum við umhverfi sitt og
fjölskyldur, oft fyrr en nauðsynlegt er vegna þess m.a.
að fé til málefna aldraðra hefur farið til bygginga
stórra elliheimila en ekki í íbúðir í litlum einingum
sérstaklega hannaðar fyrir gamalt fólk, þar sem því er
frekar kleift í lengstu lög að halda reisn sinni og ein-
staklingseinkennum. Einnig hér er þörf á sveigjan-
leika, valfrelsi og umfram allt hvata til sjálfsbjargar.
Það hlýtur að vera affarasælast við stjórnun þjóð-
félags að einstaklingarnir sjálfir leiti hamingjunnar og
réttlætisins, án þess að til komi forskrift að ofan um það
hvaða leið skuli farin.
Ijúní1977
Ritstjóri
2