19. júní - 01.03.1994, Qupperneq 11

Blaðamaður 19. júní hitti doktor Sigrúnu
Júlíusdóttur lektor í félagsfræði við Há-
skóla Islands að máli í skrifstofu hennar í
Odda og tilefnið var doktorsritgerð henn-
ar, sem getið er um hér annars staðar á síð-
unni, Bjargráða fjölskyldan í íslensku þjóð-
félagi.
Sigrún Júlíusdáttir hefur unnið með
jjölskylduna á einn eða annan hátt na>r
allan sinn starfsferil sem félagsráðgjafi jrái
því hún koni heim firá námi í Svíþjóð í
hyrjun áttunda áratugarins. Hún er í hópi
frumkvöðla fiölskyldumeðferðar hér á
landi. Hún byijar á því að skýra hvað hún
á við með orðunum bjargráða fjölskylda.
Sigrún: Það er fjölskyldan sem bjargar
sér. Sú sem ræður við tilveruna og veldur
verkefnum sínum. I upphafi starfsferils
míns vann ég með mjög veikar fjölskyldur.
Og flestar rannsóknir á samskiptum í fjöl-
skyldum byggðust upphaflega á rannsókn-
um á fjölskyldum þar sem einhver var
veikur. í gegnum það afbrigðilega sjáum
við oft skýrari mynstur. Það auðveldar
greiningu samskipta sem eru ekki nógu
góð að skoða samskipti sem eru beinlínis
brengluð. Fyrir 1970 var það hin hefð-
bundna aðferð í geðlækningum að reyna
að meðhöndla hinn veika einstakling út af
fyrir sig í samtalsmeðferð eða með því að
gefa honum lyf en upp frá því var farið að
gera tilraunir með að fá alla fjölskylduna í
meðferð. Þá var farið að líta svo á að með
því að skoða samskiptin innan fjölskyld-
unnar mætti hafa áhrif á samspil einstakl-
mganna og bæta líðan þeirra sem liðu mest
fyrir ágallana.
Ég fór svo í mastersnám til Bandaríkj-
anna þar sem ég lagði sérstaka áherslu á
bjóna- og fjölskyldumeðferð og eftir að ég
kom heim þaðan fór ég að reyna að beita
þess háttar aðferðum enn frekar hér og
sömuleiðis að kenna fjölskyldumeðferð.
Upp úr þessu fór fræðilegur áhugi minn að
vakna fyrir alvöru. Mig fór að langa til að
skoða hlutina sjálf og nýta eigin reynslu.
Ahuginn fyrir normalfjölskyldunni svo-
kölluðu fór einnig almennt vaxandi og á
árunum 1985 - 89 tók ég þátt í norrænu
rannsóknarstarfi ásamt Gylfa Amundssyni
sálfræðingi undir yfirskriftinni Samliv i
Norden. Við Gylfi skiluðum af oltkur
áfangaskýrslu sem heitir íslensk parsam-
bönd - ást, börn og atvinna og það má
segja að í þeirri skýrslu sé sprotinn að
doktorsritgerðinni.
Bhn.: Eru engin sérstök vandamál sem
koma upp við að rannsaka jafn almennt og
flókið Jyrirbœri og fiölskyldan er?
Sigrún: Jú vissulega, vandamálin eru
mörg. Allar rannsóknir á manneskjunni
snerta t.d. siðferðileg álitamál. Og ég fann
glöggt fyrir þeirri togstreitu sem skapast af
starfi rnínu sem ráðgjafi þegar ég var kom-
ln 1 hlutverk rannsakandans. Maður er
orðinn svo langþjálfaður í að skipta sér af,
þannig að stundum klæjaði mig í fingurna
að grípa inn í og fara dýpra niður í málin
þar sem ég sá eitthvað athugavert í sam-
skiptum viðmælenda minna. En hendur
rannsakandans eru bundnar. Líka þegar
greinilegur háski er á ferðum.
Tvenns konar fjölskyldnr í
landinu
Blm.: Nú ert þú meðþennan langa starfi-
feril að baki sem fjöskylduráðgjafi og þekkir
vel hvers kyns vandamál sem íslenskar jjöl-
skyldur eiga við að glíma. En er það samt
eitthvað sem kemur þér sjálfri á óvart í nið-
urstöðum þínum?
Og þó að margvís-
leg óánægja þeirra
komi oft í Ijós
vegna þess að þær
geta ekki nýtt sér
menntun stna sem
skyldi þá segja þær
samt að þetta sé
þeirra val. „Ég vil
eiga þetta heimili,
þetta húsr þessi
börn."
Sigrún: Já. Það sem kom mér á óvart var
að ég skyldi sjá jafn skýrt og raun varð á að
það eru tvenns konar fjölskyldur í landinu.
Ég vil helst ekki nota stéttahugtakið en það
fer samt nálægt því að skýra það sem ég á
við. Islenskar fjölskyldur búa við tvenns
lags skilyrði sem skipta sköpunr um það
hvort þær ráða við vandamál sín eða ekki.
Það eru bæði innri og ytri skilyrði sem um
er að ræða. Það konr mér á óvart að ég
skyldi sjá þetta svona skýrt.
Blm.: Hvað áttu við með ytri og innri
skilyrði?
Sigrún: Með ytri skilyrðum á ég við op-
inberar aðgerðir og aðbúnað fjölskyldna á
íslandi. Við vitum að það er verr búið að
íslenskum fiölskyldum en t.d. jjölskyldum
annars staðar á Norðurlöndum. Viðhorfið
til fjölskyldunnar er annað. Það er svo
ÁR FJÖLSKYLDUNNAR
mikil þversögn í okkar samfélagi af því við
viljum bæði í ræðu og riti sífellt vera að gefa
okkur út fyrir að vera svo hlynnt börnum,
vilja veg barna sem mestan og tölum um
þau sem fjársjóð til framtíðar o.s.frv. En svo
er allt okkar raunverulega framlag til barna
sem speglar hið gagnstæða. Og ef íslensk
menningarsaga er skoðuð þá má sjá hvernig
litið hefur verið á börn fyrr á öldum. Börn
voru dýrmæt meira og minna sem vinnuafl
eða eitthvað sem hafði gildi í lífinu fýrir for-
eldrana en ekki fyrir þau sjálf.
Blm.: Viltu þá meina að hin fornu gildi
séu enn við lýði og það sé á ábyrgð hverrar
fjölskyldu jyrir sig en ekki samfélagsins að
koma upp sínurn eigin börnum. A.m.k. í
meira mœli en í nágrannalöndunum?
Sigrún: Já.
Blm.: Þín rannsókn ruer til þeirra fiöl-
skyldna sern kornast vel af þrátt fyrir það
að hin ytri skilyrði séu á ýrnsan hátt etfið.
Hver eru helstu einkenni bjargráða fjöl-
skyldna í íslensku samfélagi?
Sigrún: Það er þokkalegur efnahagur,
þar sem heimilisfaðirinn vinnur oftast
meira en fullt starf en móðirin hlutastarf.
Parið leggur venjulega mjög hart að sér við
að koma sér upp góðu húsnæði. Hún ber
höfuðábyrgð á uppeldi og velferð barnanna
sem oftast eru tvö til þrjú. Og það kemur
rnjög skýrt fram í rannsókn minni að kon-
urnar eru að meðaltali með meiri menntun
en á við unr íslenskar konur almennt.
Blm.: Menntun? Erurn við þá famar að
rceða innri skilyrðin?
Sigrún: Já. Konurnar í bjargráða fjöl-
skyldunni eru almennt með meiri mennt-
un samtímis og þær nota hana almennt
minna í starfi utan heimilis. Og þá er
komið að hollustuhugtakinu, því þó að
þær séu oft sáróánægðar með að geta ekki
nýtt sér menntun sín& eins og hugur þeirra
stóð til þá er hollustan við fjölskylduna svo
rnikil að þær eru tilbúnar að setja sjálfar sig
til hliðar og fresta sínum persónulegu þörf-
um, eins og eigin starfsframa t.d., til þess
að tryggja það að þessi tvö eða þrjú börn
sem þær gjarnan vilja eiga komist örugg-
lega af. Og þó að margvísleg óánægja
þeirra komi oft í ljós vegna þess að þær
geta ekki nýtt sér menntun sína sem skyldi
þá segja þær samt að þetta sé þeirra val.
„Ég vil eiga þetta heimili, þetta hús, þessi
börn.“ Og svo bæta þær við: „A meðan
samfélagið er eins og það er, þá get ég ekki
gert það nema með þessurn hætti og þess
vegna vel ég það.“
Jákvæð viðhorf lil
uppcldisstctla en . . .
Blm.: Þannig að ef samfélagið byði upp
á betri skilyrði fyrir fjölskylduna þá rnyndi
„þeirra val“ líta öðru vísi út?
11