Sameiningin - 01.07.1927, Blaðsíða 9

199
andans má þar finna í einni eða annari mynd. í þeim efnum er
fátt nýtt undir sólunni. Einingarstefnan svo nefnda er t. d. frá
annari öld. Á vorri tíð nefnast einingarmenn Únítarar. Ekki er
þar því uin nýja andastefnu að ræða. Um einn leiðtoga þeirra i
Rómaborg um byrjun 3. aldar er þess getiíS, að hann hafi haft
meiri mætur á ritum Aristótelesar en á biblíunni. Og er ekki
laust við að það minni á nútíðar-afstöðu sumra einingarmanna.
Þá var og uppi flokkur manna andvígur kristindóminum. er
nefndu sig Gnóstíka. Er nafnið dregið af grísku orði, er merkir
þekking eða vizku. Eins og orð þetta bendir til, voru Gnóstíkar
flokkur þeirra manna, er töldu sig spekinga. Þeir voru fræði-
menn, eða töldu sig til þeirra, er fólu vantrú sína í vísinda-hjúpi,
eða dulargerfi flókinna hugsana og stórra orða. Hófst sú stefna
snemma á 2. öld, hvarf úr sögunni um tíma, en magnaðist aftur á
miðöldunum og nefndist þá skólastefnan. Ýmsum mun þegar
skiljast, aS arfþegi hennar sé sú andastefna, er vizkan, einnig
meðal íslendinga, telur helzt við sitt hæfi.
Kenning Gnóstíka var upprunalega austurlenzk tvíveldiskenn-
ing. Viðfangsefn'i þeirra voru, meðal annara, uppruni heimsins og
uppruni hins illa. Til voru þeir í því liði, er sömdu sjálfir rit, er
komu þeim i stað heilagrar ritningar. Einn biskup þeirra kendi,
að Gyðingdómurinn væri frá hinum góða Guði, en heiðindómur-
inn frá hinum vonda guði. — Er að því vikið sökum þessa um-
talsefnis.
Myndi margt i andlegu lífi vor nútíðarmanna betur ráðast ef
þeir kyntu sér rækilega sögu mannkynsins, einkum sögu manns-
andans, í stað þeirrar fræðimensku, sem áreiðanlega er til og
tignuð, er vex eins og undra njóli á einni nóttu—og visnar jafn
fljótt.
En deilur hafa reynst hin dygga félagsfylgja allrar mannlegr-
ar starfsemi. Kirkjan, sem öðru fremur hefir reynt að gera ófrið
útlægan úr sambúð manna, hefir sjálf kent á því óeiningaroki. Og
vitanlegt er, að líf íslendinga hefir ávalt verið einna auðugast af
ófriði. Venjulega hugsum vér flestir um það sem arf frá heið-
inni víkingaöld, Landnám íslands var styrjaldar-afleiðing. Trú-
in kristna var boðuð íslendingum af víkingum — að undanteknum
Friðriki biskup. Sumir trúboðanna kunnu 'betur til mannvíga, en
þeir kunnu náðarboðskap hins krossfesta. Segja má, að trúboðið
var flutt íslendingum með oddi og egg. Andstæðingar kristninn-
ar á vorri tíð hafa einatt talið kristninni til útgjalda grimd Ólafs
Tryggvasonar og vígaferli Þang-Brands, þegar þeir sjálfir hafa
brýnt beitta egg orða sinna gegn erindi Krists. Sú tilhneiging er