Sameiningin - 01.12.1918, Blaðsíða 5

Þegar á efni það er litið, sem fyrir liggur, stríðið,
sigurinn og framtíðar-horfurnar, þá verður það fyrst
fyrir manni, livað það er óumræðilega stórt, Og þó er það
engan veg alt komið í Ijós, um það verður rætt og ritað ár
eftir ár, og ekki fyr en sagan verður skráð, löngu eftir að
sú kynslóð, er nú lifir, verður fallin frá, koma öll gögn
til greina og fullkominn skilningurfæst á viðburðum þeim,
sem nú hafa gerst og enn gerast. Og 'þó geturn vér ekki
réttilega eða viturlega fært þakkarfórnir vorar, nema svo
að vér rifjum upp helztu atriði þessara viðburða.
Um orsuk og tildrög ófriðarins er það að segja í fæst-
um orðuin, að á liðnum áratugum liöfðu tvö sterk öfl, sem
rauriar hafa ávalt verið við lýði, magnast mjög í heiminum
og þeimhlaut fyr eða síðar að slá saman, og annað hvort
að sigra ;• því þau voru og eru og verða meðan hoimur
stendur hvort öðru andvíg. Annarsvegar var afl lýðfrels-
isins, kraftur hins meðfædda frelsis allra manna og með-
skapað sjáifræði mannsins til að leita hamingju sinnar í
heiminum, óháður að öllu leyti nema því, sem menn sjálfir
koma sér saman um að hafa sem lög og reglur fyrir skipu-
lagi mannfélagsinis, og skal þar liinn lægsti og fátækasti
jafn rétthár, sem liinn æðsti og ríkasti, og enginn má öðr-
um fremur fara með vald eða stjórn, nema að því leyti,
sem íhonurn er falið það af sínum samborgurum. I kyr~
þey þroskaðist þessi guðigefna frelsisstefna. Smám sam-
an náði hún sér rneir og rneir niðri í meðvitund almenn-
ing'S, og þó engin þjóð hafi enn náð takmarkinu til fulls,
þá hafði þó, fvrir baráttu og mörg frelsisstríð, lýðfrelsis-
hugsjónirnar orðið ofan á og borið blessunarríka ávexti,
eirikum hjá liinum engilsaxnesku, frönsku, svisslenzku og
norrænu þjóðflokkum.
1 annan stað magnaðist hið gagnstæða afl, hið æfa-
gamla afl yfirdrotnunar einstakra manna, sem taka í sín-
ar hendur einir sameiginlegan sjóð almennings réttinda
og iskipa vilja fyrir frá hærri stöðurn þeim öllmn, sem
dvelja á jafnsléttu mannlífsins. Einkaréttinda- og yfir-
drotnunarstefnan bjó um sig í ramgjörðum vígjum og
hafði í höndum sér hervald, .sem magnað var ár frá.ári,
þar til það var af sköpurum slínum talið ósigrandi. Þetta