Fréttablaðið - 28.04.2011, Síða 19

FIMMTUDAGUR 28. apríl 2011 19
Réttur eins er
skylda annars
Það er ekki einkamál búfjáreig-enda, hvort þeir beita fé sínu á
annarra lönd. Þetta segir sig sjálft.
Réttur hvers manns til óspilltrar
náttúru felur í sér skyldu okkar
allra til að spilla ekki náttúrunni
og ganga ekki hvert á annars rétt
og ekki heldur á rétt komandi kyn-
slóða.
Lausaganga og stjórnarskráin
Lausagönguvandinn er trúlega
einn brýnasti umhverfisvandi
Íslands, að minnsta kosti á landi,
og hann tengist vinnu stjórnlaga-
ráðs að nýrri stjórnarskrá með
tvennum hætti. Í fyrsta lagi eiga
afkomendur okkar rétt á því, að
við skilum landinu til þeirra í
engu lakara horfi en við tókum við
því. Við, sem nú erum uppi, höfum
engan rétt til að spilla landinu á
kostnað komandi kynslóða. Í þessu
ljósi þykir mér eðlilegt að telja rétt
hvers manns til að njóta óspilltra
landgæða til mannréttinda. Ég
lýsti því hér fyrir viku, hvernig
hægt væri að koma þessari réttar-
bót fyrir í mannréttindakafla nýrr-
ar stjórnarskrár líkt og stjórnlaga-
nefnd mælir með í skýrslu sinni
(1. bindi, bls. 80) og hvernig hægt
væri að stuðla að því, að rétturinn
til óspillts umhverfis væri virtur
líkt og önnur mannréttindi.
Í annan stað er eignarrétturinn
friðhelgur samkvæmt stjórnar-
skrá. Bann við lausagöngu felur í
sér, að eigendur beri fulla ábyrgð
á búfénaði sínum og hrossum og
láti annara manna eignir í friði,
nema heimild sé fyrir afnotum.
Þetta var rætt á Alþingi fyrir
röskum 80 árum. Árið 1929 var
lagt fyrir Alþingi þingmanna-
frumvarp til laga um ágang
búfjár, og var þetta fyrsta til-
raun 20. aldar til að setja heildar-
lög um ágang búfjár. Ekki tókst
að ljúka málinu á því þingi, og var
frumvarpið lagt aftur fyrir þing-
ið óbreytt 1930 og hlaut þá sömu
örlög og árið áður.
Í frumvarpinu sagði meðal ann-
ars: „[g]róður lands er friðhelgur,
og er því hver búfjáreigandi skyld-
ur að gæta búfjár síns, að það geri
ekki öðrum skaða …“ Í athuga-
semdum í greinargerð með frum-
varpinu segir: „Eignarétturinn er
friðhelgur eftir stjórnarskránni.
Gróður lands er eign þess, sem
landið á eða hefir umráð yfir. Af
þessu leiðir, að sérhverjum er
óheimilt að beita annars manns
land. Verður að binda hann þeirri
skyldu …“ Þannig leiða höfundar
frumvarpsins af eignarréttar-
ákvæði stjórnarskrárinnar skyldu
búfjáreigenda til að varna því, að
búfé gangi á annars manns landi.
Verður sú túlkun ekki vefengd.
Hugsunin er ættuð úr Jónsbók.
Engar hliðstæður
Lausaganga búfjár á Íslandi á sér
ekki hliðstæður, hvorki í útlönd-
um né á fyrri tíð hér heima, svo
sem dr. Andrés Arnalds, fag-
málastjóri hjá Landgræðslu rík-
isins, og Sveinbjörn Dagfinnsson,
fyrrum ráðuneytisstjóri í land-
búnaðarráðuneytinu, hafa lýst í
merkum greinum í Sveitarstjórn-
armálum 2005 og Ársriti Skóg-
ræktarfélags Íslands 2005. Þeir
segja: „ … núverandi lög og reglur
gera mun minni kröfur til búfjár-
eigenda um vörslu gripa sinna
en tíðkaðist fyrr á öldum þegar
hin fornu íslensku lög tryggðu
ábyrgð búfjáreigenda á fénaði
sínum. … Umbætur síðastliðinna
ára á lögum og reglum á þessu
sviði ganga skammt og staða þess-
ara mála er ófullnægjandi gagn-
vart þegnum landsins í samfé-
lagi nútímans. Samanburður við
önnur lönd sýnir að í lögum þjóða
sem við berum okkur oft saman
við eru eigendur búfjár skyldaðir
með almennum reglum til að hafa
það í fullri vörslu og bera jafn-
framt ábyrgð vegna tjóns af völd-
um ágangs. Gildir þá einu hvort
um er að ræða akuryrkjuþjóðir,
eins og Danmörku þar sem sér-
hver búfjáreigandi er skyldaður
til að halda sínu búfé á eigin landi,
eða lönd þar sem beitarbúskapur
er mikill, eins og í Nýja Sjálandi,
þar sem lög um þessi mál fjalla
fyrst og fremst um handsömun
fjár sem sleppa kann úr vörslu.“
Andrés Arnalds og Sveinbjörn
Dagfinnsson segja enn fremur:
„Mikilvægt er að ráðast sem fyrst
í gagngera endurskoðun á lögum
og reglum er varða vörslu búfjár
og skyldur búfjáreigenda til að
koma í veg fyrir ágang búfjár í
annarra manna lönd. Fjölbreytni
í búskap vex stöðugt. Kornrækt
og skógrækt eru að verða þýðing-
armikill þáttur í landbúnaði, en
slíkur ræktunarbúskapur krefst
þess að land sé friðað fyrir beit.
Sífellt fleiri þéttbýlisbúar setjast
auk þess að í sveitum … Margir …
stunda ræktun gróðurs á jörðum
sínum. Vaxandi gremju gætir
meðal fjárlausra landeigenda
vegna ágangs frá öðrum jörðum,
ekki síst í sveitum þar sem fáir
eru eftir með sauðfé.“ Alþingi
hefur ekki sinnt málinu. Það þarf
því að koma til kasta stjórnlaga-
ráðs, enda kalla bæði þjóðfundur
og stjórnlaganefnd eftir ákvæði
um umhverfi í stjórnarskrána.
Því kalli þurfum við, í ljósi lag-
anna, að hlýða.
Í DAG
Þorvaldur Gylfason
prófessor
Lausagönguvandinn er trúlega einn brýn-
asti umhverfisvandi Íslands, að minnsta
kosti á landi, og hann tengist vinnu
stjórnlagaráðs að nýrri stjórnarskrá með tvennum
hætti.
Nýlega sendu samtökin Vel-bú nokkrum fjölmiðlum tilskrif
sem varða aðbúnað og meðferð loð-
dýra á Íslandi. Vegna alvarlegra
rangfærslna í greininni vill Sam-
band íslenskra loðdýrabænda taka
eftirfarandi fram:
Loðdýrabændur eru ætíð til-
búnir að ræða reglur um aðbúnað
dýra þeirra og velferð dýranna.
Það er hins vegar að okkar mati
málefninu ekki til framdráttar
þegar menn leggja upp í vegferð
með röngum upplýsingum, hvað
þá engum upplýsingum. Svo er því
miður með tilskrif Vel-bús. Þaðan
hefur enginn haft samband við
samtök okkar og þannig reynt að
kynna sér málið, og sjá við hvaða
aðstæður dýrin lifa hér á landi.
Því verður Samband íslenskra loð-
dýrabænda að óska eftir birtingu á
eftirfarandi leiðréttingum.
1. Fullyrðing um að loðdýra-
rækt hafi dregist saman í mörg-
um löndum Evrópu er röng. Því
til sönnunar má benda á að á s.l.
15 árum hefur heimsframleiðsla
og þar með eftirspurn og sala grá-
vöru nærfellt tvöfaldast. Megin-
hluta þessarar aukningar má
rekja til landa Evrópu. Að sönnu
var framleiðsla lögð niður í Bret-
landi en sölutölur á sl. ári yfir sölu
pelsvara í því sama landi sýna að
aldrei í sögunni hefur eftirspurn
verið meiri þar.
2. Fullyrðing um að minkar á
Íslandi séu haldnir í mjög litlum
búrum stenst einungis ef menn
sjálfir – óháð rannsóknarniður-
stöðum – gefa sér hvað er stórt
og hvað er lítið. Þar sýnist sjálf-
sagt sitt hverjum en bændur hér
á landi fara eftir þeirri reglugerð
sem hér er í gildi og var sett árið
2007. Að gerð þeirrar reglugerðar
komu a.m.k. 3 dýralæknar og hún
var að sjálfsögðu yfirfarin af lög-
fræðingum Landbúnaðarráðuneyt-
isins áður en hún var gefin út og
ætti þar með að vera öruggt að hún
fari ekki í bága við lög.
3. Það er rangt sem fram kemur
hjá Vel-búi að minkar hér á landi
séu oftast aflífaðir með útblæstri
frá vélum. Það gera nokkrir en
flestir nota sérstaklega útbúið gas.
Báðar aðferðirnar eru samkvæmt
Evrópustaðli. Vel–búi láðist hins
vegar að geta þess hvernig vél-
arnar eru útbúnar, m.t.t. kæling-
ar á lofti og hreinsunar, til verks-
ins. Fullyrðing um að bannað sé
að aflífa dýr með útblæstri véla í
Danmörku er hins vegar röng. Það
er leyfilegt enda í fullu samræmi
við leiðbeinandi reglur frá Evrópu-
sambandinu um aflífun dýra.
4. Fullyrðingin um að loðdýra-
rækt sé aflögð á Ítalíu er röng.
Framleiðsla minkaskinna á Ítalíu
er meiri en á Íslandi og fulltrúar
samtaka loðdýrabænda þar í landi
fullyrða að þar séu engin meiri-
háttar vandamál, og nokkur fram-
leiðsluaukning hefur orðið þar
allra síðustu ár.
Hverjir eru þeir mörgu sem
bent hafa á að erlendir aðilar
hafi áhuga á að hefja framleiðslu
minkaskinna á Íslandi vegna þess
að hér séu reglur um aðbúnað ekki
eins strangar og í öðrum löndum?
Og hver eru þessi nokkur lönd þar
sem framleiðslan hefur lagst af
með auknum kröfum? Það er afar
einföld leið til að búa til „sann-
leika“ með því að hamra stöð-
ugt á sömu hlutunum. Þetta tókst
ákveðnum aðilum í Evrópu á síðari
hluta þriðja áratugarins og fyrri-
hluta þess fjórða. Slíkar fullyrð-
ingar voru engum til bóta og til
lítils sóma.
Hafa skal það sem sannara reynist
Loðdýrarækt
Björn
Halldórsson
formaður Sambands
íslenskra loðdýrabænda
Fullyrðing um að minkar á Íslandi séu
haldnir í mjög litlum búrum stenst ein-
ungis ef menn sjálfir – óháð rannsóknar-
niðurstöðum – gefa sér hvað er stórt og hvað er lítið.
FRÉTTIR VIÐSKIPTI ÍÞRÓTTIR LÍFIÐ UMRÆÐAN
FÁÐU BEITTUSTU
BRANDARANA Í SÍMANN
m.visir.is
Fáðu Vísi í símann!
Meiri Vísir.
Meira sjónvarp, meira útvarp, meiri fréttir, meiri upplýsingar,
meiri umræða, meira líf, meiri íþróttir, meiri virkni, meira úrval.
Þú færð meira af öllu á Vísi.
Skopmyndir Halldórs Baldurssonar eru á Vísi