Fréttablaðið - 05.08.2011, Blaðsíða 10

5. ágúst 2011 FÖSTUDAGUR10
Tveir ráðherrar hafa nú
stigið fram og lagt til að
hlutverk ríkisvaldsins verði
endurmetið. Meta þurfi
öll verkefni og skilgreina
grunnþjónustu upp á nýtt.
Sveitarfélögin munu gegna
meira hlutverki í fram-
tíðinni. Fjármálaráðherra
segir grundvallarbreytinga
á hlutverki ríkisins ekki að
vænta.
Tveir ráðherrar í ríkisstjórn
Íslands, þeir Árni Páll Árnason
efnahags- og viðskiptaráðherra og
Guðbjartur Hannesson velferðar-
ráðherra, hafa nú, á innan við ári,
ámálgað það að endurskoðunar sé
þörf á umfangi ríkisrekstrar. Ljóst
er að breytingar verða á þjónustu
hins opinbera á næstunni; bæði
hver veitir hana og eins hver hún
verður.
Árni Páll skrifaði grein í Frétta-
blaðið á miðvikudag þar sem hann
segir ekki auðvelt að auka skatt-
heimtu og víða sé komið að þol-
mörkum hvað varðar niðurskurð.
„Framundan er því að taka ann-
ars konar ákvarðanir – ákvarð-
anir um að breyta umgjörð ríkis-
rekstrar og því þjónustuframboði
sem ríkið ábyrgist og stendur skil
á úr sameiginlegum sjóðum.“
Þetta kallast á við orð Guð-
bjarts, sem velti því upp í viðtali
við Fréttablaðið í september síð-
astliðnum að hægt væri að finna
ýmsar stofnanir sem gaman gæti
verið að eiga, en þyrfti að reka
með eins hagkvæmum hætti og
unnt væri, í menningarmálum og
jafnvel í öllum geirum. „Ég ætla
ekki að nefna nein nöfn því að það
er viðkvæmt, en í rauninni þurfum
við að hugsa upp á nýtt fyrir hvað
ríkið á að standa. Hvað ætlum við
að tryggja og hvað ekki?“
Guðbjartur segir mikla yfir-
ferð standa yfir innan stjórnsýsl-
unnar um umfang þjónustu, hvaða
stofnanir sé hægt að sameina og
hvernig sé hægt að raða upp á
nýtt. Slík vinna standi yfir í öllum
ráðuneytum.
„Það þarf að hugsa ýmislegt
upp á nýtt, það er óhjákvæmilegt.
Ég er hins vegar þeirrar skoð-
unar að það þurfi að gerast með
ákveðinni varfærni, þó að það taki
tíma að ná hagkvæmninni. Við
erum til dæmis að vinna að heil-
brigðisáætlun til tíu ára, sem er
nú bara samkvæmt reglugerðum.
Við erum að skoða heilsugæsluna á
höfuðborgarsvæðinu, við erum að
skoða almannatryggingakerfið og
við erum að skoða húsnæðismálin
nánast öll sömul.
Tekjur ráði útgjöldum
Allt þetta eru spurningar um
ákveðnar kerfisbreytingar og allt-
af verðum við að spyrja okkur sjálf
að hví hvað við erum tilbúin að
greiða og hvað er ánægjuleg viðbót
og hverju við eigum bókstaflega að
sleppa.“
Guðbjartur segir enga formlega
vinnu standa yfir í endurskoðun
á hlutverki ríkisins, umfram það
sem legið hafi fyrir frá hruni; að
laga þurfi ríkisútgjöldin að raun-
verulegum tekjum. Það þýði að alla
möguleika þurfi að íhuga og velta
fyrir sér hvort nauðsynlegt sé að
borga fyrir viðkomandi þjónustu.
Guðbjartur telur að í sam-
félaginu ríki nokkur sátt um
hvað það sé sem ríkið eigi að bera
ábyrgð á. Almennur vilji sé til þess
að menntamálin séu í höndum þess,
félagsmálin öll og heilbrigðiskerf-
ið. Einstaka þættir geti þó færst á
annarra hendur og nefnir hann sem
dæmi lýtaaðgerðir, en þær standa
utan við samtryggingarkerfi í dag.
Óþarfa útgjöld?
Guðbjartur segir að hrunið hafi
neytt menn til að endurmeta
hvort öll útgjöld síðustu ára hafi
verið þörf. Hann nefnir upp-
byggingu Háskólans í Reykjavík
sem dæmi. Vissulega hafi með
honum blásið ferskir vindar um
háskólasamfélagið. Það sé hins
vegar spurning hvort rétt hafi
verið að ráðast í byggingu 10 til 12
milljarða byggingar, hinum megin
flugbrautar frá Háskóla Íslands.
Steingrímur J. Sigfússon fjár-
málaráðherra segir aðalverkefni
stjórnvalda í dag að laga ríkis-
reksturinn að breyttum forsend-
um. Menn verði einfaldlega að
sníða sér stakk eftir vexti.
„Við verðum að horfast í augu
við gjörbreyttan efnahagslegan
veruleika. Það þýðir ekki að reyna
að ljúga því að okkur að við séum
ríkari en við erum, líkt og við
gerðum á vitleysisárunum. Nýja
viðfangsefnið er að horfast í augu
við nýjan efnahagslegan veruleika
og eyða ekki um efni fram. Í því
er ég sammála samráðherrum
mínum.“
Ekki grundvallarbreytingar
Steingrímur segir þó að þetta
þýði ekki grundvallarbreytingar
á þeirri þjónustu sem ríkið veiti.
„Þessi ríkisstjórn stendur fyrir
norrænt velferðarsamfélag og
öfluga þjónustu á velferðarsviði.“
Hann segir þá hagræðingar- og
aðlögunarvinnu sem nú standi yfir
á ríkisrekstri ekki þýða það sjálf-
krafa að ríkisumsvifin minnki eða
þeim verkefni sem ríkið sjái um
fækki. Það sé allt annar hlutur.
Guðbjartur segir að við verk-
efnið fram undan verði að hafa
í huga að tæta ekki í sundur þá
samfélagsgerð sem við búum við.
Menn verði hins vegar að vera til-
búnir að skoða hvað eigi að vera
innan samtryggingar og hvað utan.
„Það er alveg ljóst að á síðustu
árum voru menn að bæta inn atrið-
um sem eftir á að hyggja er spurn-
ing hvort hefði átt að gera. Ýmsar
stofnanir hafa verið styrktar og
þjónusta bætt. Við höfum tekið að
okkur menntun, það er nú slagur
um heilan skóla nú í augnablikinu
sem er einkarekinn við hliðina en
borgaður af skólagjöldum og ríkis-
framlögum.“
Árni Páll segir í grein sinni að
dæmi séu um stofnanir sem fái
framlög á fjárlögum þótt þær sinni
ekki grundvallarþjónustu ríkisins.
Aðrar stofnanir sinni hins vegar
sambærilegri þjónustu án nokk-
urs ríkisframlags. Hann tiltekur
ekki hvaða stofnanir um ræðir, en
segir að utan um þetta verði að ná.
Ekki náðist í Árna Pál við vinnslu
greinarinnar.
Skipulagsbreytingar
Steingrímur segir mikinn árang-
ur hafa náðst með skipulagsbreyt-
ingum. Stofnanir hafi verið sam-
einaðar og þeim fækkað, sem hafi
gefið góða raun. Stærri stofnan-
ir eigi líka hægara um vik með
að takast á við hagræðingu. Í því
skyni nefnir hann að sú staðreynd
að lögregluembættin á höfuðborg-
arsvæðinu voru sameinuð í eitt
hafi auðveldað hagræðingu þar.
Eins hafi sameining allra skatt-
umdæma í eitt komið vel út.
„Þá höfum við náð því í gegn
sem lengi vafðist fyrir mönnum,
að flytja málefni til sveitarfélag-
anna. Það var góð hagræðing-
ar- og skipulagsaðgerð sem hafði
ekki áhrif á kostnað þjónustu eða
verkefni málaflokksins. Það gerði
sveitarfélögunum kleift að skipu-
leggja sína nærþjónustu betur,
sem áður skiptist á milli sveitarfé-
laga og ríkisins. Málefni aldraðra
eru næst á dagskrá og ég tel að sá
flutningur muni einnig gefa góða
raun.“
Veruleikinn bankar upp á
Í grunninn má segja að í gegnum
málflutning ráðherranna þriggja
skíni að efnahagslegur veruleiki
Íslands hafi orðið þeim ljós. Leita
verði allra leiða til sparnaðar í
ríkisrekstri. Liður í því sé að skil-
greina þjónustuhlutverk ríkisins
og leiðarhnoðað er að eyða ekki
um efni fram.
Guðbjartur segir að margir
keppist nú við að ná sínum besta
punkti, eins og hann var fyrir
hrun, ná því sem var best fyrir
viðkomandi.
„Það gildir um allar stofnanir og
einstaklinga varðandi launakjör
og annað. Það er hins vegar bara
veruleiki sem kemur ekki aftur.“
FRÉTTASKÝRING: Ríkisrekstur
Kolbeinn
Óttarsson Proppé
kolbeinn@frettabladid.is
Vilja endurskilgreina hlutverk ríkisins
FÓLK Efnahagshrunið hefur orðið til þess að stjórnvöld velta nú hverri krónu í ríkiskassanum fyrir sér. Fram undan er frekari flutningur verkefna og sameining stofnana.
FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
GUÐBJARTUR
HANNESSON
STEINGRÍMUR J.
SIGFÚSSON
Halldór Halldórsson, formaður Sambands íslenskra
sveitarfélaga, segir viðbúið að frekari verkefni muni færast
frá ríki til sveitarfélaga. Þegar rætt er um að endurskoða
rekstur hins opinbera verði einnig að horfa til sveitarfélag-
anna; þau séu fjármögnuð með skattfé líkt og ríkissjóður.
Út frá þjónustuþætti og þeirri nánd sem sveitarfélögin búi
yfir sé jákvætt að flytja fleiri verkefni þangað. Hann segir að
skoða verði hvort í einhverjum tilvikum sé verið að bjóða
meiri þjónustu en þörf sé á.
„Ég er ekki frá því. Mér finnst mjög eðlilegt að við
endurskoðum þetta allt saman og veltum því fyrir okkur
hvort verið sé að ofþjónusta einhverja þætti. Er verið að
veita þjónustu sem fólk mundi ekki finna fyrir væri hún
afnumin?“
Halldór segir slíka endurskoðun fylgja því að menn hafi
minna á milli handanna. Mikilvægt sé þó að samfélagsgerð-
inni sé ekki umturnað. „Þrátt fyrir svona endurskoðun erum
við ekki að fara út úr því velferðarsamfélagi sem við búum
við. Það er ramminn og við ætlum ekki út úr honum.“
Halldór segir einboðið að sveitarfélög verði að stækka
og eflast til að takast á við aukin verkefni. Það þýði aðeins
frekari sameiningu. Hann bendir á að á Norðurlöndunum
sjái sveitarfélögin um 50 til 60 prósent af allri opinberri
þjónustu. Hér á landi sé sú tala rúmlega þriðjungur. Rétt sé
að stefna í átt til norræna kerfisins.
Sveitarfélögin munu fá aukið hlutverk
Það þýðir ekki að
reyna að ljúga því að
okkur að við séum ríkari en
við erum, líkt og við gerðum
á vitleysisárunum.
STEINGRÍMUR J. SIGFÚSSON
FJÁRMÁLARÁÐHERRA