Fréttablaðið - 05.08.2011, Blaðsíða 12

5. ágúst 2011 FÖSTUDAGUR12
Föstudagsviðtaliðföstuda
gur Þorvaldur Kristinsson, forseti Hinsegin daga í Reykjavík
V
ið byrjuðum smátt,
með útihátíð á Ing-
ólfstorgi árið 1999.
Áður höfðum við tví-
vegis reynt að fara í
göngur til að vekja
athygli á málstað okkar, 1993 og
1994. Annað árið komu 72 og hitt
árið 71 ef ég man rétt. Tími okkar
var ekki kominn,“ segir Þorvaldur
Kristinsson, forseti Hinsegin daga,
um upphaf hátíðarinnar. Hátíð-
in er haldin þessa dagana í þrett-
ánda skipti. „Á þeim þrjátíu árum
sem ég hef starfað með hreyfingu
hinsegin fólks hefur gríðarlega
margt gerst, bæði hvað varðar við-
horf samkynhneigðra til sjálfra sín
og viðhorf þjóðarinnar til okkar.
Nefnd til að kanna stöðu samkyn-
hneigðra var skipuð 1993 og skilaði
skýrslu árið 1994 sem varð til þess
að lög um staðfesta samvist voru
samþykkt 1996. Þetta varð til þess
að samfélagið opnaðist á hátt sem
engan óraði fyrir. Samkynhneigð-
ir eignuðust sjálfstraust sem þeir
höfðu ekki átt áður,“ segir hann og
minnist þess síðan þegar Heimir
Már Pétursson hvatti til þess að
stofnað yrði sérstakt félag, eftir
fyrstu hátíðina á Ingólfstorgi, og
efnt yrði til gleðigöngu að erlendri
fyrirmynd. „Fyrir þetta verð ég
honum ævinlega þakklátur, og
aðra helgina í ágúst árið 2000 lögð-
um við af stað í göngu. Við viss-
um eiginlega ekki hvaðan á okkur
stóð veðrið þegar við komum fyrir
hornið á Hlemmi því allt í einu var
mikill fjöldi saman kominn í mið-
bænum.“ Þorvaldur segir að þá
hafi um fimm þúsund manns mætt
á svæðið en síðan hefur hátíðin
vaxið og nú er talið að um 70 til 90
þúsund mæti í gönguna.
Þorvaldur segist eiga erfitt með
að slíta sig frá starfi með Hinsegin
dögum. „Þeir hafa í sér eitthvert
dularfullt hreyfiafl. Á þessum
hátíðisdegi okkar verður til stór-
kostlegt hópefli, fólk skynjar sig
sterkara í hópnum en eitt á báti.
Þessi gleði snertir mig djúpt. Ég
bjóst aldrei við því að sjá þann
árangur sem náðst hefur gerast í
mínu lífi. Á Hinsegin dögum leys-
ist úr læðingi jákvæð orka og til-
gangurinn er svo tær. Hann snýst
um réttinn til ástarinnar, og menn
hafa nú barist fyrir ýmsu ómerki-
legra.“ Hinsegin dagar á Íslandi
eru að sögn Þorvaldar gjörólík-
ir því sem gerist annars staðar í
heiminum, að því leyti að hátíðin
hefur í miklum mæli orðið viður-
kennd fjölskylduhátíð. „Fólk er hér
með fjölskyldu og vinum og raunar
allri þjóðinni. Það eru ekki dregin
landamæri milli okkar og hinna og
það er hluti af þessum dularfulla
krafti sem ég skynja þennan dag –
múrar falla. Það er meira en hægt
er að segja um skyldar hátíðir víða
erlendis.“
Leist ekkert á aðstæður
Þorvaldur tók þátt í hreyfingum
samkynhneigðra í Kaupmannahöfn
á námsárum sínum þar, ferðaðist
meðal annars um borgina sem
gestafyrirlesari í skóla og sagði
frá lífi lesbía og homma. Hann
kom heim til Íslands árið 1982: „Þá
mættu mér Samtökin ‘78, fámenn
og að mörgu leyti veikburða. Mér
fannst lítið um sýnilegt samkyn-
hneigt fólk og eiginlega leist mér
ekkert á aðstæðurnar. En það
sem skipti sköpum var fólkið sem
mætti mér. Ég hitti ungt fólk sem
var bæði gáfað og hugrakkt og
vissi mikið um hvað þessi barátta
snerist um, að lifa með reisn sem
hommi eða lesbía. Ég hef reynt að
halda tryggð við þessa vini mína
alla tíð síðan.“ Þorvaldur segist
hafa lært mikið í Danmörku, meðal
annars það að kjarni baráttunnar
sé að læra að standa með sjálfum
sér, „hver maður er, hvar sem er
og við hvaða aðstæður sem er. Að
koma úr felum er reyndar ævi-
langt verkefni en þetta var kjarni
þeirrar baráttu sem ég sogaðist inn
í ungur maður og kjarninn hefur
ekkert breyst.“ Hreyfingin hafi
sannreynt að eina vopnið gegn for-
dómum og fáfræði sé að gefa sig
til kynna. Um leið segir hann að
þetta hafi vissulega tekið sinn toll,
sem nú heyri vonandi sögunni til.
Aðkast á almannafæri, atvinnu-
missir og uppsagnir leigusala voru
dæmi um þetta.
Fjölskyldan stóð með sínum
Alnæmi hafði mikil áhrif á hreyf-
ingu samkynhneigðra á níunda ára-
tugnum en þau voru ekki eingöngu
slæm. „Að okkur var sótt mjög hart
þegar alnæmi herjaði sem harðast
og lagði marga félaga mína í gröf-
ina. En það varð til þess að hreyf-
ing okkar neyddist til að standa við
sitt, gerast sýnileg og svara fullum
hálsi.“ Það lagði grunninn að næsta
skrefi í baráttunni, sem var glím-
an við löggjafarvaldið. „Það sem
skipti sköpum var sennilega þær
lagabreytingar sem urðu á tíunda
áratugnum.“ Baráttan sem síðan
tók við snerist um fjölskyldurétt-
inn. „Þó að hún kostaði kraftana
var hún eftir á að hyggja auðveld
miðað við það sem á undan var
gengið, því þjóðin stóð með okkur.
Þegar lögin um staðfesta samvist
gengu í gildi fannst mér fjölskyld-
ur okkar loksins hætta að tvístíga
gagnvart okkur, nú var íslenska
fjölskyldan loksins tilbúin að
standa með börnum sínum af heil-
um hug. Þegar maður hefur sína
nánustu með sér eru næstu skref
auðveld.“
Baráttan gegn misrétti og kúgun
Þorvaldur gagnrýnir hart þá sam-
félagsumræðu sem hann segir
gera ráð fyrir því að baráttan fyrir
réttlátri löggjöf sé hin eiginlega
barátta, og að henni lokinni sé bar-
áttunni lokið. „En þá er hún fyrst
að byrja. Annars vegar glímum við
við misrétti sem er mælanlegt og
verður svarað með réttlátri lög-
gjöf. Þar hafa Íslendingar staðið
sig ótrúlega vel. Auðvitað er ekki
allt í höfn, réttur transfólks á til
dæmis enn langt í land, en ég finn
á mér að transfólk muni öðlast
viðurkenningu með lögum fyrr
en síðar. Eitt er misrétti og annað
er kúgun. Baráttan við kúgunina
tekur engan enda og er miklu
flóknari. Hún snýst um persónu-
legt líf og tilfinningar og það sér-
kennilega hlutskipti að vera alla
ævi minnihlutamanneskja í heimi
sem er innréttaður fyrir hina.“
Kúgunin birtist í mörgum mynd-
um, segir Þorvaldur. „Hún getur
birst í þöggun sem bitnar stundum
skelfilega á okkur, en hún getur
líka birst í kvikindishætti, níði og
grimmd. Öllu þessu hef ég kynnst
í gegnum tíðina.“
Enn erfitt að koma úr skápnum
Þorvaldur segir það umhugsunar-
efni hvað ungu fólki reynist enn
erfitt að koma út úr skápnum.
„Þjáningarferlið er styttra nú, en
á undan er oftast mikil angist sem
fáir sleppa við. Meðan þessi þjáning
og ótti er lifandi staðreynd er þörf
fyrir baráttu og því mikilvægt að
hinsegin fólk geri sér grein fyrir því
að það tekur engan enda að standa
með sjálfum sér. En ég vil ekki líkja
því saman hversu þetta hlutskipti er
léttara nú en fyrir tuttugu til þrjá-
tíu árum. Við höfum svarað vandan-
um með fræðslu, umræðu og stuðn-
ingi.“ Hann segir leitt til þess að
vita að ekki sé virkari stuðningur
fyrir hinsegin unglinga í skólum en
raun ber vitni og hvetur um leið til
þess að hugað sé að ólíkum aldurs-
hópum. „Nú fer sá hópur stækkandi
sem hefur lifað opnu lífi og í fullri
hreinskilni frá unga aldri og er að
verða gamall. Mér er í mun að þess-
um hópi líði vel með sjálfum sér og
fordómar bitni ekki á honum.“ Þessi
hópur er þó ekki ýkja stór ennþá.
„Alnæmi hjó skörð í raðir karl-
mannanna og ýmsir bundu enda á líf
sitt vegna þess hversu lífið var þeim
örðugt, og það er ekkert afskaplega
langt síðan.“
Þakklátur Íslendingum
„Það getur verið háskaleikur að
vera málsvari fyrir mannréttinda-
baráttu hinsegin fólks. Baráttan
tekur sinn toll því við erum alltaf
að tjá það sem er viðkvæmast, til-
finningalífið.“ Þorvaldur segir að
honum hafi snemma verið kennt að
láta ekki sólina setjast yfir reið-
ina. „Ég reyndi að þjálfa mig upp
í að láta ekki átök, níð og árekstra
setjast að í sálinni heldur ganga
til leiks næsta dag eins og ég væri
staddur á fyrsta degi ferðarinnar.
Það er sú eina hvatning sem ég get
gefið vinum mínum, að þeir láti
sólina ekki setjast yfir sársauka
sinn.“
Þorvaldur segist óendanlega
þakklátur Íslendingum fyrir að
svara kalli hinsegin fólks. „Við
höfum mætt meiri skilningi en
dæmi eru um annars staðar. Það
helgast sennilega af því að við
erum eins og ein stór fjölskylda.
Eftir að þessi mikli fjöldi hinsegin
fólks varð sýnilegur geta Íslend-
ingar ekki gengið svo glatt í gegn-
um lífið án þess að þekkja ein-
hvern homma eða lesbíu. Það eru
persónuleg kynni af manneskjum
sem eru okkar sterkasta vopn gegn
fordómum.“
Rétturinn til
ástarinnar
Staða samkynhneigðra á Íslandi hefur breyst mikið
frá því að Þorvaldur Kristinsson, forseti Hinsegin
daga, hóf að taka þátt í baráttunni. Hann fór yfir
málin með Þórunni Elísabetu Bogadóttur.
ÞAKKLÁTUR ÍSLENDINGUM Hinsegin fólk hefur mætt meiri skilningi á Íslandi en dæmi eru um annars staðar, segir
Þorvaldur. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
„Það bíður mikil vinna til að leiðrétta stöðu transfólks á Íslandi, efla sýni-
leika hópsins og ekki síst að forða þeirri kúgun sem hann verður fyrir í
fjölmiðlum. Allt of oft er litið á transfólk á mjög svipaðan hátt og litið var
á homma fyrir þrjátíu árum – sem sýningargripi eða dýr í dýragarði. En við
erum ekki að tala um dýr í dýragarði, við erum að tala um lifandi manneskj-
ur sem eiga sama rétt og aðrir á því að finna hamingjuna. Ég tek sérstaklega
eftir þessu því ég man þá tíma svo vel þegar fjallað var um samkynhneigða
sem fyrirbæri, sem furðufugla.“
Litið á transfólk eins og sýningargripi
Baráttan við kúgun snýst um það
sérkennilega hlutskipti að vera
alla ævi minnihlutamanneskja í
heimi sem er innréttaður fyrir hina.
Faxafeni 14 www.heilsuborg.is
Hefur þú prófað ZUMBA?
Dansaðu þig í form með einföldum sporum,
skemmtilegri tónlist og góðum félagsskap
Zumba fyrir byrjendur
Þri og fim kl. 18.30
Zumba fyrir lengra komna
Þri og fim 17.30
Hefst 8. ágúst - Fjórar vikur
Verð kr. 11.900 eða 7.900
í áskrift (3 mán binditími)
Skráning á
mottaka@heilsuborg.is
eða í síma 560 1010