Íslendingur - 21.12.1946, Blaðsíða 15

']946............................ JÓLABLAÐ ÍSLENDINGS
IIÚNAK KOMA
Framh. af 9. síðu.
en það er löng dagleið þangað, og ég hef aldrei
verið truflaður í hugleiðingum mínum.“
„Hvað hugleiðir þú, Páll bróðir?“
„Fyrst framan af hugleiddi ég ýmiss konar
helga dultrúarsiði, en nú í tuttugu ár hefi ég
stöðugt brotið heilann um eðli orðsins. Hver er
þín skoðun á því mikilvæga málefni, Símon
bróðir?“
„Sannarlega getur enginn vafi á því leikið,“
svaraði Símon. „Orðið er vissulega aðeins nafn,
sem sankti Jóhannes nötaði til þess að tákna
guðdóminn.“
Gamli einsetumaðurinn rak upp hást og ham-
stola óp, og dökkt og veðurtekið andlit hans af-
myndaðist af reiði. Hann greip lurk mikinn, sem
hann notaði til þess að berja úlfana af sér, og
skók hann grimmdarlega framan í félaga sinn.
„Burt með þig! Burt með þig úr mínu hreysi!“
æpti hann. „Hefi ég dvalizt hér svo lengi aðeins
til þess að láta það saurgast af svívirðilegum
þrenningar-játandafylgismanni fantsins Athan-
asiusar? Vesali skurðgoðadýrkari, vita skaltu,
að orðið er í raun og sannleika útstreymi frá
guðdóminum og í engum skilningi jafnt eða
eilíflega varanlegt sem hann! Burt með þig,
segi ég; ella skal ég mola á þér hausinn með
stafnum mínum.“
Gagnlaust var að rökræða við hinn ofsa
fengna Ariana, og Símon hvarf frá honum
hryggur og undrandi yfir því, að á þessum yztu
mörkum hins kunna heims skyldi andi trúar-
deildnanna geta brotið frið einverunnar og ör-
æfanna. Með drúpandi höfði og þungu hjarta
fór hann aftur niður gilskoruna og klifraði svo
upp í byrgi sitt upp undir toppi hæðarinnar;
hann einsetti sér að gera nábúa sínum enga
heimsókn framar.
Símon Melas dvaldist þarna í heilt ár í ein-
veru og bæri. Enginn maður átti erindi út í yzta
afkima heimsbyggðarinnar til hans. — En þá
bar svo við, að Cajus Crassus, ungur foringi í
varðliðinu í Tyras, tók sér ferð á hendur eina
dagleið austur eftir og klifraði upp á hæðina til
að hafa tal af einsetumanninum. Hann var af
gömlum riddara-ættum og hélt enn við hin
fornu trúarbrögð. Hann horfði með athygli og
undrun, og um leið nokkurri óbeit, á meinlæta-
fullan aðbúriað byrgisins.
„1 hvers þágu lifir þú á þennan hátt?“ spurði
hann.
„Eg sýni með því, að andi minn er holdinu
æðri,“ svaraðí Símon; „ef okkur farnast illa í
þessum heimi, trúum við því, að við munum
uppskera ábata í komandi heimi.“
Hundraðshöfðinginn yppti öxlum. „Til eru
heimspekingar með okkar þjóð, Stóumenn og
aðrir, sem gera sér sömu hugmyndir. Þegar ég
var í Herúla-sveit f jórðu herdeildar, lágum við í
herbúðum í Rómaborg, og ég kynntist þar vel
kristnum mönnum, en gat aldrei lært neitt af
þeim, sem ég hafði ekki heyrt föður minn segja,
og í rembilæti þínu mundir þú kalla hann heið-
ingja. Satt er það, að við tölum um marga guði,
en um langan aldur hefir okkur verið það lítið
alvörumál. Hugmyndir okkar um dyggðir,
skyldur og göfugmannlega breytni eru alveg
hinar sömu og ykkar á meðal.“
Símon Melas hristi höfuðið.
„Ef þú hefir ekki helgu bækurnar,“ mælti
hann, „hvaða leiðtoga hefir þú þá til að stýra
skrefum þínum?“
„Ef þú vilt lesa rit heimspekinganna, sérstak-
lega hins goðumlíka Platós, þá munt þú kom-
ast að raun um, að til eru aðrir leiðtogar, sem
geta leitt þig að sama marki. Þú hefir ef til vill
lesið bók, sem keisari okkar, Marcus Aurelius,
hefir ritað? Ætli þú fyndir ekki í henni hverja
þá dyggð, sem mann getur prýtt, þó að hann
þekki ekki trúarjátningu ykkar? Eða hefir þú
íhugað orð og gerðir Júlíanusar heitins keisara,
sem ég fylgdi í fyrstu herför minni í leiðangrin-
um gegn Persum? Hver ætli gæti hitt fullkomn-
ara mann en hann var?“
„Þetta er gagnslaus ræða, og ég vil ekki halda
henni áfram,“ svaraði Símon með þjósti. „Var-
aðu þig á meðan tími gefst til og taktu hina
sönnu trú, því að heimsendir er í nánd og þegar
hann ber að, verður engum vægt, sem lokað
hafa augum sínum fyrir ljósinu." Að svo mæltu
sneri hann sér við að bænastúku sinni og róðu-
krossi, en Rómverjinn gekk í djúpum þönkum
niður hæðina, steig á bak hesti sínum og reið
heimleiðis. Símon horfði á eftir honum á með-
an hægt var að greina skyggðan látúnshjálm
hans eins og örlítinn ljósdepil langtvestur á slétt
unni, því að þetta var fyrsta mannsandlitið, sem
hann hafði séð á þessu langa ári, og fyrir kom
það, að eyru hans þráðu mannlegar raddir og
augu hans mannleg andlit.
Svo leið annað ár, og hver dagurinn var öðr-
um líkur, að undanteknum veðrabrigðum og
árstíðaskiptum. Á hverjum morgni, þegar
Símon opnaði augun, sá hann sama gráa bakk-
ann, sem roðnaði smátt og smátt lengst í austri,
þangað til björt dagrenningin lyftist upp yfir
þenna fjarlæga sjóndeildarhring, sem enginn
vissi til að nokkur lifandi skepna hefði nokkru
sinni komið inn yfir. Sólin leið hægt yfir him-
inhvelfinguna, og eftr því sem skuggarnir af
svörtum klettanípunum upp undan byrginu
færðust til, markaði einsetumaðurinn ákveðnar
stundir til bæna og aðrar til hugleiðinga. Eng-
inn hlutur beindi augum hans að sér eða trufl-
aði huga hans, því að dag eftir dag var gras-
græn sléttan tóm og sviplaus eins og himininn
yfir höfði hans. Svo liðu stundirnar hjá, þangað
til rauð röndin hvarf niður í vestri og dagurinn
endaði með sama grámyglu-blikinu, sem hann
hafði byrjað. Eitt sinn hringsóluðu tveir hrafn-
ar nokkra daga kringum hæðina, og öðru sinni
kom hvít fiskiörn fljúgandi frá Dnjester og
gargaði yfir höfði einsetumannsins. Stundum
sáust rauðleitir deplar á grænni sléttunni, þar
sem antilópur voru á beit, og oft ýlfruðu úlfar
í myrkrinu neðan undir klettunum. Svona við-
burðasnautt var líf Símonar einsetumanns,
þangað til dagur reiðinnar rann upp.
Það var á áliðnu vori árið 375, að Símon kom
út úr byrgi sínu; hann hélt á graskersflösku í
hendi sér, því að hann ætlaði að sækja sér vatn
í lindina. Farið var að bregða birtu, því að sól
var setzt, en síðasti bjarmi af rauðleitri kvöld-
birtu lék enn um klettanípu, sem skagaði fram
úr hæðinni hinum megin við byrgi einsetu-
mannsins. Þegar Símon var kominn ofan fyrir
Framh. á 26. síðu:
JÓL OG JÓLASIÐIR
Framh. af 9. síðu.
danza og því síður rífast eða
hlóta. Þá var kölski vís iil að
sökkva öllu sarnan. Jólanóttin
var ársins helgasta stund í aug-
um almennings og er það víða
enn í dag. Þá var víða siður og
er sumsstaðar enn að kveikja
ljós um allan bæinn, svo að
hvergi bæri skugga á, þegar bú-
ið var að sópa hann allan, og
gekk þá húsfreyja kring um hæ-
inn og um hann, „bauð álfum
heima“ og sagði: „Komi þeir,
sem koma vilja, mér og mínum
að meinlausu“. Annars mun
þessi venja hafa verið tíðari á
gamalárskvöld. Sumir létu ljós
lifa í bænum alla nóttina, og
sjálfsagt í baðstofunni, og hefir
það sumsstaðar haldizt við fram
í vora daga og er til enn í dag.
Sagt er um Svein á Þremi, al-
kunnan sérvizkukarl í Eyjafirði
(dó áttræður 1824), að hann
hafi sett þrjú ljós í baðstofuna
á jólanóttina: kerti, sem stóð
upp úf rúmslánni, lampann í
rúmstafinn og fjóskoluna á íláts-
botn einn þar á gólfinu niðrund-
an. Þessi ljós þýddu þrenning-
una.
Sérstaklega voru jólin og eru
enn hátíðleg fyrir börnin. Þá
var nú hæði, að þau fengu góða
fylli sína að borða, en svo hefir
það verið gamall siður á íslandi
að gefa þeim kerti. En kertaljós-
in voru dýrindisljós, á meðan
lýsislamparnir og grútarkolum-
ar voru aðalljósin á bæjunum.
Víða var líka öllu fólkinu gefið
sitt kertið hverjum; var þá ekki
lítið um dýrðir, þegar mörg börn
kveiktu hvert á sínu kerti, og
brá svo ljósbjarmanum um alla
baðstofuna. En annað þurftu
þau líka að fá, ef vel átti að fara
— þau þurftu endilega að fá
einhverja nýja flík á jólunum,
því að annars „fóru þau í jóla-
köttinn“ eða „klæddu jólakött-
inn“. Jólakötturinn var einhver
óvættur, sem tók alla þá, sem
enga flíkina fengu, og hefir lík-
lega átt að éta þá eðá að minnsta
kosti jólamatinn þeirra, og var
hvorugt gott. Aðrar sagnir eru
ekki til um þennan jólakött. Onn-
ur er sú sögn, að þeir sem enga
flík fengu, áttu að fara á jóla-
nóttina með fullt hrútshorn af
hlandi í hendinni, þangað sem
þeir voru fæddir, og skvetta úr
því í rúmið, sem þeir höfðu
fæðzt í. Þetta mun hvort tveggja,
Framh. á 27. síðu