Íslendingur - 21.12.1946, Blaðsíða 17

1946.
JÓLABLAÐ ÍSLENDINGS
13

STANLEY WOLFE:
duíarfuCfa
Tíbet -
Enda þótt hinar víðfeðmu hernað-
araðgerðir síðustu heimsstyrjaldar
hafi mjög aukið kynni vor af hinum
ýmsu löndum heims, eru til lönd,
sem vér í rauninni þekkjum lílið
meir en álfheima.
Eitt þessara landa er Tíbet. Það
eru naumast mörg okkar, sem vita,
að land þetta er sex sinnum stærra
en Stóra-Bretland, og að þar eiga
upptök sín stórfljótin Irrawady og
Salween, sem renna gegnum Burma,
Indus, Sutlej og Bramaputra, sem
renna gégnum Indland, og Yangste-
Kiang og Hoang-Ho, sem renna gegn-
um Kína.
Fyrir óralöngu síðan tóku hirð-
ingjar af mongólskum uppruna sér
bólfestu á hinni feikivíðlendu Tíbet-
hásléttu, sem liggur 13000 fet fyrir
ofan sjávarmál inn á milli hæstu
fjalla heimsins.
Smám saman mynduðu hirðingj-
ar þessir heilsteyptan þjóðflokk.
Nýtt tímabil hófst í sögu Tíbetbúa,
þegar sigursælar hersveitir þeirra
gerðu innrás í kínversku héröðin
Szechuan og Kansu, árið 650. Keis-
arinn í Kína neyddist þá til að senda
þj óðhöfðingj anunr í Tíbet prinsessu
af keisaraættinni fyrir konu, til þess
að fá frið.
Prinsessa þessi snéri konunginum
til Búddhatrúar, og var hún inn-
leidd sem ríkistrú, í stað hinnar
gömlu „Bon“-trúar. Þó að sú trú
væri aðeins djöfladýrkun, þá var
hún samt öllum almenningi skiljan-
legri en kenningar Búdda. Gamla
trúin kenndi þeim, að það væru ill-
ir andar, er stjórnuðu haglbyljun-
um, sem eyðilögðu kornið fyrir
þeim. Engu að síður varð Búddha-
trúin hlutskarpari vegna afstöðu
konungsfjölskyldunnar. Varð hún
smám saman sterkasti þátturinn í
menningu Tíbetbúa, en fékk um
leið á sig nokkuð sérkennilegan blæ.
Arið 1270 veitti liinn mongólski
keisari í Kína einum af ábótum
Lamakirkj unnar fullkomið verald-
legt vald í Tíbet. Þannig var stjórn
landsins háttað til 1350. Siðabóta-
kirkjan hrifsaði svo aftur stjórnar-
taumana í sínar hendur undir for-
ustu hins harðskeytta Lobsang
Gyatsho, sem hefir verið mestur
allra Dalai Lama.
Um það bil 150 ár hafði þá hinn
veraldlegi stjórnandi Tíbet borið
heitið „Dalai“. Það var trú manna,
að ábóti nokkur, sem andaðist í lok
fimmtándu aldar, hefði endurfæðst
í barni, sem af þeim sökum tók við
völdum eftir hann. Smám saman
var þessi ' endurfæðingarkenning
tekin upp við ábótaval, og var þeim
Jrriðja í röðinni veittur titillinn
„Dalai“, er hann heimsótti mon-
gólska þjóðhöfðingjann * Althan
Khan. Orð þetta er mongólskt, sam-
svarar tíbetanska orðinu „Gyatsho“,
og þýðir eiginlega „haf dyggðanna“.
Hinn fimmti Dalai Lama skildi
eftir óafmáanlegt spor í sögu Tíbet-
þjóðarinnar. Skömmu eftir valda-
töku sína lýsti hann Jjví yfir, að
hann væri Chenresi, höfuðdýrlingur
Tíbetbúa, endurfæddur. í fornri
tíbetanskri Jrjóðsögu segir svo, að
Chenresi hafi breytt sér í mannapa,
hafi tekið saman við goðkynjaða
kvenveru og orðið ættfaðir tíbet-
önsku þjóðarinnar.
Allar mótbárur gegn fullyrðing-
unni um Jressa endurfæðingu voru
barðar niður með harðri hendi.
ÖSrum háttsettum Lama var leyft
að eiga hlutdeild í þessunr guðdómi.
Hann var fyrrverandi kennari Dalai
Lanra og hlaut titilinn Panchen
Rimpuche — „hinn dýrmæti
gimsteinn lærdómsins". Þannig hófst
valdaskipting, senr á sökina á núver-
andi sundrung í Tíbet.
Unr þetta leyti jukust enn kín-
versk áhrif í landinu. Dalai Lama
vann keisara Kínaveldis í Peking
hollustueið og hlaut að launum enr-
bættistákn, sem nú er ríkisskjaldar-
merki í Tíbet.
Á síðustu árunr ævi sinnar út-
nefndi Lobsang Gyatsho ríkisstjóra
til Jress að fara með stjórn landsins.
Ríkisstjóra Jressunr tókst í sextán
ár að leyna dauða Dalai Lama, og
fór lrann með æðstu stjórn í landinu
allan Jrann tínra. Eftir að Jretta komst
upp árið 1696, var valinn nýr Dalai
Lama, en hann var handtekinn og
sendur í útlegð tíu árum síðar að
undirlagi kínverskra stjórnarerind-
Frá höfuðborg Tíbet.
reka í Tíbet. Hann dó skönrnru
seinna, og er ekki ólíklegt, að honunr
hafi verið gefið inn eitur. Er næst-
um víst, að Kínverjar hafa haft þar
hönd í bagga.
Eftir að ríkisstjórinn, sem áður
hefir verið getið unr, var nryrtur,
brauzt út borgarastyrjöld í landinu.
Konru þá kínverskar hersveitir á
vettvang til þess að stilla til friðar.
Unr svipað leyti gerðu Tatarar inn-
rás í landið, og gerðu allar þessar
ófarir Tíbet enn háðara Kínverjunr.
Kínverjar voru nú orðnir hinir
raunverulegu yaldhafar í Tíbet, því
að allt veraldlegt vald var í höndunr
ríkisstjóra, senr var ekki annað en
verkfæri í höndunr kínversku stjórn-
arerindrekanna. Árið 1757 lröfðu
kínverskar hersveitir brotið á bak
aftur alla mótspyrnu, og Tíbet var
rauninni orðið lrluti hins „hinrneska
keisaraveldis“ — Kína. Sigurveg-
ararnir kusu nú Dalai Lama, og Jrað
var engin tilviljun, að allt frá árinu
1803 og þar til lrinn Jrrettándi Dalai
Lama var kjörinn árið 1876, náði
enginn handhafi Jressa titils nreira
en tuttugu og þriggja ára aldri. —
Dalai Lanra naut lotningarfullrar
virðingar Tíbetbúa, og var Jrví eini
nraðurinn, senr hætt var við, að gæti
komiS af stað uppreisn gegn kín-
versku drottnurununr.
Brezka stjórnin r Indlandi gerði
tilraun til samninga við Tíbet þegar
á árinu 1774, þegar Warren Hast-
ings sendi erindreka til þess að reyna
að koma á viðskiptasambandi milli
landanna. Þetta bar þó lítinn árang-
ur, Jrar til árið 1888, að Indlands-
stjórn neyddist til hernaðaraðgerða
gegn Tíbet, vegna sífelldra árása
Tíbetbúa á landanræri Indlands.
Var nú indverskum kaupnrönnunr
veitt leyfi til verzlunar við Tíbet
árið 1893, en rof Tíbetstjórnarinnar
á Jressu sanrkonrulagi leiddi til þess,
að lrinn frægi Younghusband-leið-
angur var gerður út árið 1904, og
tryggði lrann hrezkunr Jregnum frjáls
viðskipti í Tíbet.
Þegar leiöangursmenn þessir
komu til Lhasa, höfuðborgarinnar,
konrust þeir að raun um það, að
Dalai Lanra hafði flúiö til Mongólíu.
Hann reyndi að snúa aftur til lands
síns árið 1909, en neyddist til þess
að flýja aftur vegna kínversks sanr-
særis gegn honum. Og þótt hann
væri Bretunr óvinveittur, þáði hann
boð Indlandsstjórnar um dvalarstað
Jrar í landi. Var honum fengið til
afnota hús í Darjeeling. Eftir þriggja
ára dvöl í landinu, hafði tortryggni
hans breyzt í einlæga vináttu.
Kínverska byltingin 1911 gaf
Tíbetbúum tækifæri, senr þeir höfðu
lengi beðið eftir. Þeir hófu uppreisn
gegn hinunr kínversku yfirráðunr,
og hans heilagleiki, hinn þrettándi
Dalai Lanra snéri heim til þess að
laka við fullkonrnu veraldlegu valdi
í sjálfstæðu Tíbetríki.
Sú tviskipting hins guölega valds,
senr varð á 16. öld, hefir leitt af sér
sífellda árekstra nrilli hins verald-
lega valds Dalai Lama og hins and-
lega valds Tashi Lanra. Og þar sem
Tashi Lanra er talinn vera líkanrn*
ingur „Búddha lrins takmarkalausa
ljóss“ og því andlegur faðir Dalai
Lama (hins alsjáandi lávarðar
miskunnsenrinnar), álíta nrargir, að
hinn fyrrnefndi sé andlega hinum
æðri.
Árið 1923 neyddist Tashi Lama
til þess að flýja til Mongólíu vegna
alvarlegs ágreinings. Kínverska
stjórnin tók honunr síðar tveim hönd
unr, Jrví að lrún sá sér leik á borði
að ná aftur yfirráðum r Tíbet með
aðstoð hans.
Hinn þrettándi Dalai Lanra dó í
Lasha árið 1923, sextugur að aldri.
Þjóðin óskaði þá eftir því, að Tashi
Lama kænri aftur, til þess að þjóðin
væri ekki svift allri andlegri leið-
sögu. Kínverjar kröfðust þess, að
Frh. á 29. síðu