Faxi - 01.12.1961, Síða 51

F A X I
207
„Kóít er á
Engin hátíð er meiri fagnaðarhátíð en
jólahátíðin. Hún er móðir allra annarra
hátíða, því hún er haldin í minningu þess,
sem er upphaf hins mikla gleðiboðskapar,
— í minningu þess, að frelsari mannanna
fæddist í heiminn. Á engri hátíð er eins
mikið um dýrðir og á jólunum. Allir
fagna komu jólanna, og allir kosta kapps
um að hafa þá svo mikla viðhöfn og svo
mikinn fögnuð, sem föng eru á. En eink-
um eru það börnin, sem hlakka mjög til
jólanna.
„Kátt er á jólunum, — koma þau senn,“
segja börnin, þegar jólin nálgast. Löngu,
löngu áður en jólin koma spyrja börnin
hvort nú sé langt til jólanna, og ef illa
liggur á þeim, þegar jólin eru í nánd, þarf
oft eigi annað en kveða við þau þessa
gömlu vísu:
Það skal gefa börnum brauð,
að bíta í á jólunum,
kertaljós og klæðin rauð
svo komist þau úr bólunum.
Væna flís af feitum sauð,
er fjalla gekk á hólunum.
Nú er hún gamla Grýla dauð,
gafst hún upp á rólunum.
Dagana fyrir jólin hafa allir nóg að
starfa, að búa allt sem bezt undir hátíða-
haldið. Þá er allur bærinn þveginn og öll
húsgögn og allur fatnaður. I gamla daga
var miklu minna fengizt við þvotta en nú
á tímum. Það var eigi sjaldgæft ,að bær-
inn var sjaldan eða aldrei þveginn, nema
fyrir jólin, en þá þótti sjálfsagt að gjöra
það. Sumir gamlir menn vildu aldrei láta
þvo askinn sinn, nema fyrir jólin. Þeir
trúðu því, að það spillti auðsæld þeirra, ef
askurinn væri þveginn, — kölluðu þeir
það, að „þvo af sér auðinn“. En ávallt létu
þeir þvo askinn fyrir jólin, því það þótti
óhæfa, að eta úr óþvegnum aski á svo
dýrðlegri hátíð sem jólahátíðin er.
Oft voru menn í sömu flíkinni allt árið,
og létu aldrei þvo hana nema fyrir jólin,
en það þótti ósæmilegt, að nokkur hlutur
væri óþveginn á jólunum, — þá varð allt
að vera hreint.
Einu sinni var kerling, sem hafð gengið
með sama faldinn á hverjum degi allt árið
og aldrei þvegið hann. En þegar hún sauð
hangikjötið til jólanna, tók hún sig til og
jólunum^
þvoði faldinn upp úr hangikjötssoðinu,
þurrkaði hann síðan og setti hann svo upp
á jólunum. Þegar karlinn, bóndi hennar,
sá hana með faldinn nýþveginn sagði hann:
„Já, já! Mér þykir þú vera farin að halda
þér til kelli mín! — Satt er það, einatt er
munur að sjá það sem hreint er“.
Nokkru fyrir jólin eru jólakertin steypt.
A Þorláksmessu er soðið hangikjötið til
jólanna. Þá er góður og gamall siður í
sveitinni, að gera ósköpin öll af lumm-
um fyrir jólin. Það er og gamall siður, að
skera hind á aðfangadaginn, til þess að
fólkið skuli fá nýtt kjöt á jólanóttina. Er
venjulega valin til þess feit og fönguleg
ær, og kölluð „jólaærin“.
Einkum eru allir mjög önnum kafnir
sjálfan aðfangadaginn. Allt þarf að vera
undirbúið áður en hátíðin kemur. Fyrir
dagsetur verða allir að hafa þvegið sér og
kembt hár sitt. Þá verða og allir að hafa
klæðzt sínum bezta búningi. Þegar rökkva
tekur, fara klukkurnar að hljóma við
hverja kirkju, og kalla til aftansöngs, —
kalla, að allir komi í hús drottins til þess
að heyra hinn himneska jólaboðskap um
„frið á jörðu og velþóknun yfir mönn-
unum“. Hafa þá allir ærinn að starfa, því
nú er þess skammt að bíða, að dagurinn
renni undir og hin helga nótt birtist í allri
sinni dýrð.
Við þessa síðustu undirbúningsstund á
hin forna vísa:
„Hátíð fer að höndum ein,
hana vér allir prýðum.
Lýðurinn tendri ljósin hrein,
líður að tíðum,
líður að helgum tíðum“.
Og svo koma jólin. „Gleðileg jól!, gleði-
lega hátíð,“ hljómar þá á hvers manns vör-
um. Og þá er fagurt um að litast í híbýl-
um mannanna. Allt er sópað og prýtt, allir
eru prúðbúnir. Allt er bjart, því alls staðar
loga hátíðaljósin. Það var siður í gamla
daga, að alls staðar voru sett ljós í hvern
afkima um allan bæinn, svo hvergi skyldi
bera skugga á. Þessi ljós voru látin brenna
alla nóttna. Það hefir tíðkazt til skamms
tíma, að láta ljós lifa í baðstofunni alla
jólanóttina og það er enda siður enn í
sumum sveitum.
Eftr að ljósin eru kveikt og allt hefir
fengið þann hátíðasvip, sem kostur er á,
þá er lesinn húslestur. Eftir lesturinn er
drukkið sætt kaffi með lummum. Síðan
gefur húsmóðirin hverjum manni á heirn-
ilinu kerti, það heita „jólakerti“. Þá er
mikið um dýrðir hjá börnúnum, þegar þau
ganga um gólfið í hátíðabúningnum með
jólakertin í höndunum, og eru ýmist að
slökkva á þeim eða kveikja á þeim aftur.
Þegar á kvöldið líður, er matur borinn
fram, er það venjulega súpa með nýju
kjöti. Aðal-jólamaturinn er venjulega eigi
skammtaður fyrr en á jóladagsmorguninn,
en það er hangkjöt-, brauð og flot og alls
konar sælgæti. Var það venja, og er sums
staðar enn, að hver maður fengi þá svo ríf-
legan skammt, að honum entist hann með
öðrum mat fram yfir nýjár. Þessi skammt-
ur heitir „jólarefur“.
Þótt mikil glaðværð sé um jólin, og spil
og ýmiss konar leikir hafi þá mjög tíðkazt,
hefir það ávallt þótt ósæmilegt, að hafa
mikinn gáska og glaðværð á sjálfa jóla-
nóttina. Þá er sém einhver ólýsanleg og
óendanleg helgi hafi gangtekið allt. Jóla-
nóttin er því stundum kölluð „nóttin
helga", svo sem hún ein sé heilög framar
öllum öðrum helgum nóttum. Um mið-
nætti er helgin mest, því þá ætluðu menn,
að frelsarinn væri fæddur. Eftir almennri
trú verða ótal tákn og stórmerki í það
mund, sem frelsari mannanna fæddist. Það
er sem öll náttúran fái nýtt líf. Þá fá mál-
laus dýrin mál og jafnvel hinir dauðu rísa
úr gröfunum. Það er sem allt losni úr fjötr-
um og allt verði lifandi, fagni og gleðjist.
A einu augnabliki breytist þá allt vatn í
vín. I öðrum löndum er það víða almenn
trú, að ýmis dýr fái mál á jólanóttina, en
hér á landi er sú trú almennust um kýrn-