Faxi - 01.12.1987, Síða 15

HVALSNESKIRKJA 100 ÁRA
Þegar ég settist niður til að skrifa um Hvalsnes-
kirkju 100 ára komu fyrst í hug minn orð Ketils í Kot-
vogi er hann sagði:, ,Nú veit ég hvað ég geri. Eg byggi
nýtt Guðsmusteri úr steini, sem staðið getur um ár og
aldir.“
Eftirfarandi frásagnir hef ég frá föður mínum, Gísla
G. Guðmundssyni. Voru honum sagðar þær beint:
Gamall maður sem bjó lengi í ná-
grenninu sagði frá því að einn hvíta-
sunnudag var Ketill við fermingar-
guðsþjónustu á Hvalsnesi ásamt svo
miklum fjölda fólks að eigi komst
inn í kirkjuna. Hafði hann þá á orði
að ekki gæti hann til þess vitað að
fólk, sem vildi hlýða á messu, hefði
ekki þak yfir höfuðið.
Einnig sagði frá Vigdís Ketilsdótt-
ir frá því, að tveir menn komu innan
af Nesi og tilkynntu föður hennar að
leki væri kominn að þaki kirkjunn-
ar á Hvalsnesi. Eftir nokkra um-
hugsun mælti hann: ,,Nú veit ég
hvað ég geri. Ég byggi nýtt Guðs-
musteri úr steini, sem staðið getur
um ár og aldir.“
Má segja þessi orð Ketils Ketils-
sonar stórbónda og síðar danne-
brogsmanns í Kotvogi séu upphaf
þeirrar kirkju sem nú stendur á
Hvalsnesi.
Fleiri ástæður kunna að vera fyrir
því að hann réðist í byggingu nýrrar
kirkju eftir 22 ár. Þannig má vera að
einhver áhrif hafi það haft að nú var
verið að byggja steinkirkju í Njarð-
vík, þá fyrstu á Suðurnesjum, en
Njarðvík hafði áður verið annexía
frá Hvalsnesi. Fyrri kirkju sína lét
hann reisa árið 1864. Hafði hann þá
nokkru áður orðið eigandi Hvals-
nestorfunnar.
En hver var hann þessi stórhugi
Ketill Ketilsson. Hann var fæddur á
Álftanesi 21. júlí 1823, sonur Ketils
Jónssonar og Vigdísar Jónsdóttur.
Sjö ára missti hann móður sína og
fluttist þá með föður sínum að
Kirkjuvogi í Höfnum. Hann varð
snemma mikill maður bæði í sjón og
raun, stór vexti, fullar 3 álnir á hæð,
vel vaxinn og karlmaður að öllum
burðum. Hann varð ungur snilldar
formaður og mikill sjósóknari en
um leið aðgætinn. Hann var orð-
lagður söngmaður og forsöngvari í
Kirkjuvogskirkju mestan hluta ævi
sinnar.
Ketill kvæntist 1858 Vilborgu
Einksdóttur frá Litlalandi í Ölfusi.
Eyrst eftir að Ketill kvæntist bjó
hann sem þurrabúðarmaður í
Kirkjuvogi en árið 1859 fluttu ungu
hjónin að Hvalsnesi þar sem þau
bjuggu í eitt ár. Þegar faðir hans brá
búi í Kotvogi, eftir lát seinni konu
sinnar, fluttust þau Ketill og Vilborg
þangað og bjuggu þar samfleitt í 42
ár.
Hvalsnestorfuna átti Ketill samt
áfram og 1878 keypti hann Járn-
gerðarstaðatorfuna í Grindavík og
átti þessi höfuðból Suðumesja með-
an hann lifði.
Bygging Hvalsneskirkju hófst
sumarið 1886. Ekki urðu veggir
fullbúnir um haustið vegna þess að
sóknarmenn neituðu að láta í té
nokkra hjálp við grjótaðdrátt og
vinnu. Lauk verkinu samt rúmu ári
síðar og var kirkjan vígð á jóladag
1887 af sóknarprestinum sr. Jens
Pálssyni í umboði biskups.
Þetta er fyrsta kirkjan á Hvals-
nesi, sem stendur utan kirkjugarðs
svo vitað sé. Hún stendur á einum
fegursta staðnum í túninu. Hvers
vegna henni var valinn þessi staður
veit ég ekki með vissu en tel líkleg-
ast að sjósókn útvegsbændanna hafi
ráðið með vissu en tel líklegast að
sjósókn útvegsbændanna hafi ráðið
þar miklu. Kirkjan sést vel af sjó og
var og er enn í dag sjófarendum gott
leiðarljós. Ég heyrði foreldra mína
og gömlu mennina í Hvalsneshverf-
Legsteirm Steinunnar dóttur Hallgríms.
Hún lést í frumbernsku og mun fadir
hennar hafa höggvid letrid á steininn.
Veggtafla sem geymir mynd sém Hall-
gríms og er á hann letmd eitt af Ijódum
hans.
inu tala um hjálparráðið í því að
opna kirkjudymar ef sjólag versn-
aði meðan menn vom í róðri, en
kirkjudymar snúa beint móti
Hvalsnessundinu.
Kirkjan er byggð úr steini sem
fleygaður er úr klöppum íyrir ofan
túngarðinn. Til þess vom notuð tvö-
föld fleygjám, sem rekin vom í
klöppina með vissu millibili og hún
þvinguð sundur. Síðan var steinn-
inn dreginn að, að hætti samtímans,
mest á hestum og svo höggvinn til
með hamri og meitli. Stórviðir húss-
ins þ.e. súlur í kór og fleira era reka-
viðir af fjörum í nágrenninu. Annað
efni var fengið frá Duus-verslun í
Keflavík.
Er leið á byggingu kirkjunnar
höfðu byggingarmenn nokkrar
áhyggjur af smíði predikunarstóls-
ins þar sem þeir töldu sig ekki fá
nægilega góðan við. En þá rak á fjör-
ur næsta bæjar kjörvið góðan sem
reyndist mahogni tré mikið og
óskemmt með öllu. Var það því not-
að í predikunarstólinn. Seinni tíma
sérfræðingar hafa álitið sig þekkja
þar mjög sjaldgæfan kjörvið frá Suð-
ur-Ameríku.
Steinsmíðina annaðist Magnús
múrari Magnússon frá Gauksstöð-
um í Garði, sá hinn sami og sá um
steinsmíði Njarðvíkurkirkju. Lærði
hann verk sitt við byggingu Alþing-
ishússins og var eftir það kallaður
Magnús múrari. Dmkknaði hann
áður en byggingu Hvalsneskirkju
lauk eða í marz 1887, en við verkinu
tók Stefán Egilsson úr Reykjavík og
lauk því sem eftir var. Magnús
Ólafsson trésmíðameistari var yfir-
smiður við bygginguna.
Við skulum nú heyra lýsingu á
kirkjunni nýbyggðri í vísitasíu ffá
1888 og bregða okkur um leið í hug-
anum suður í kirkju og gera okkur
grein fyrir hvort og hvaða breytingar
hafa orðið á henni.
,,Ár 1888, 17.dag júlímánaðar
vísiteraði prófasturinn í Kjalames-
þingi, Þórarinn Böðvarsson, kirkju
og söfhuð að Hvalsnesi. Hafði þar
að undanfömu verið timburkirkja,
sem búið er að rífa en byggja stein-
kirkju. Var hún byggð ár 1887.
Steinkirkja þessi er á lengd 20 álnir
að utanmáli en breidd hennar 17
álnir að utan en þykkt veggjanna 20
þumlungar upp að þakskeggi.
Gluggafog era fjögur á hvorri hlið
með krosspóstum og em 6 rúður
undir þverpóstinum en 2 hálfar
bogarúður fyrir ofan þverpóst. Bogi
úr höggnum steini er yfir gluggum
FAXI 283