Faxi - 01.12.1987, Síða 34

ei,ní»-y"d
■ ugmyndir læknavísindanna um hina ýmsu þætti mannlegrar heilbrigði
hafá trúlega breyst meira á síðustu tveimur áratugum en á mörgum öldum
þar áður. Segja má að heilbrigðishugtakið hafi síðustu tvo áratugina verið
í hraðfara útvíkkun.
Þessi útvíkkun eins mikilvægasta hugtaks afira menningaþjóða
mannkynssögunnar á rætur sína að rekja til aukinnar þekkingar á
uppbyggingu og starfsemi mannverunnar. Sú aukna þekking er afrakstur
fullkomnari rannsóknartækja og ekki síður, áreiðanlegri rannsóknarað-
ferða. Þessi grein mun fýrst skýra lítillega frá nokkrum þáttum þessarar
nýju þekkingar, sxðan draga upp víðfeðma og nýstárlega mynd af frum-
þáttum mannlegrar heilsu og að lokum benda á hvað heilsurækt á þeim
víða grxmdvelli felur í sér.
Höfundur þessarar greinar,
Ámi Hólm, hefur undan-
farinn áratug stundað
rannsóknir i sálarfrœði og
á síðari árum sérstaklega
hvað varðar samspil sálar-
lífs og heilbrigði. Arni er
mörgum Suðurnesjabúum
að góðu kunnur, en hann
var kennari við Fjölbrauta-
skóla Suðurnesja árin 1980
til 1982. Einnig gekkst
hann fyrir nokkrum fjöl-
skyldunámskeiðum á sama
tima. Að loknu kennara-
prófi hélt Árni til náms í
Bandaríkjunum, þar sem
hann lauk B.A. prófi í
stœrðfrœði, M.A. prófi í
uppeldisfrœði og síðan
doktorsprófi í uppeldis- og
ráðgjafasálfrœði. Grein sú
er hér birtist lýsir hluta af
þeim niðurstöðum sem
rannsóknir Áma hafa leitt
í Ijós.
ar sem mikið hefur verið rit-
að og rætt um næringu og
líkamsrækt (með allgóðum
árangri á íslandi, þó betur
megi ef duga skal), munu þeir þætt-
ir ekki ræddir hér, heldur teknir
fyrir þeir þættir sem lítið sem ekk-
ert hafa komið fyrir almennings-
sjónir hér á landi. Niðurstöður ým-
issa rannsókna hafa sýnt, svo ekki
verður um villst, að ýmistlegt annað
en þjálfunarleysi og rangt fæðuval
leiðir til miður góðrar heilsu. Kem-
ur þar sumt á óvart.
Sameiginlegt þeim þáttum sem
teknir verða fyrir er hið nána og
flókna samband sem nú er vitað að
ríkir milli hugans og líkamans. Hér
er ekki átt við sambandið milli heil-
ans og líkamans, sem að sjálfsögðu
er náið (þar sem drjúgur þáttur
heilastarfseminnar er að stjóma og
viðhalda eðlilegri starfsemi hinna
ýmsu h'ffæra líkamans), heldur
sambandið milli tilfinninga, hugs-
ana, vilja og viðhorfa annars vegar
og líkamans hins vegar. Rannsóknir
hafa sýnt að þar leynist margt
merkilegt.
Áhrif streitu á heilsuna
Streita leiðir til kvíða, önuglyndis
og þunglyndis og, á háu stigi, til
höfuðverkjar, þyngsla fyrir brjósti
og jafnvel magasárs. Þessi sálrænu
og líkamlegu einkenni streitu
þekkja allir, en fáir vita um það
nána samband sem er á milli streitu
og vamarkerfis líkamans. Rann-
sóknir síðustu ára hafa leitt í ljós að
áhrif streitu á heilsuna em áþreifan-
legri en marga grunaði. Sýnt hefur
verið fram á að minnkandi fram-
ieiðsla vamarfruma líkamanns er
samfara streitu. Ein af hinum þrem-
ur tegundum varnarfruma líkam-
ans em kallaðar T-fmmur (frá
enska heitinu ,,thymus“ yfir hóst-
arkirtilinn). Tiiraunir hafa staðfest
að framleiðsla þessara T-fmma
minnkar þegar streita er til staðar
sem leiðir til þess að líkaminn er
berskjaldaðri fyrir innrás veira,
baktería, sveppa og annarra mót-
efnisvaka (T-fmmur gefa frá sér efni
sem er mikilvægur liður í útrým-
ingu mótefnisvaka).1
Ahrif streitu á heilsu manna á
okkar tímum em svo mikil að þeir
iæknar og rannsóknamenn sem nú
skrifa kennslubækur í læknisfræð-
um staðhæfa að 50-80% af sjúk-
dómum í dag séu annaðhvort geð-
veffænir eða streituskyldir sjúk-
dómar.2
Heilbrigði og geðblær
En ekki er það aðeins streita sem
áhrif hefur á framleiðslu og starf-
semi vamarfruma, því nú hafa
rannsóknir sýnt að geðblær er
tengdur starfsemi vamarkerfisins.
Arthur A. Stone við Ríkisháskóla
New York fylkis í Bandaríkjunum
gerði nýlega rannsókn þar sem 30
tannlæknanemum var gefið hættu-
laust lífrænt efni sem líkaminn
myndar mótefni gegn. Yfir tveggja
mánaða tímabil var framleiðsla
mótefna mæid og nemamir beðnir
að lýsa geðblæ sínum þrisvar í viku.
Þegar allar tölur vom bomar saman
kom í ljós að framleiðsla mótefn-
anna var lægst þegar skapið var
ekki upp á það bestad
Þessi niðurstaða gefur vísbend-
ingu um að vamarkerfi líkamans sé
ekki einungis viðkvæmt fyrir
streitu, heldur að glaðværð og dap-
urleiki spili þar inn í einnig. Marga
hafði gmnað að þama væri sam-
band á milli, en þetta er í fyrsta sinn
sem vísindalegar rannsóknir benda
til að svo sé.
Áhrif tilfinningaálags
Nota má orðið hleðslutilfinningar
yfir tiifinningar sem hiaðast upp í
302 FAXI