Musica - 01.06.1949, Qupperneq 25

Aímælisávarp Jóns Leifs
flutt í Ríkísútvarpinu
Kæru landar!
Óskað hefur verið, að ég segði nokkur orð í
sambandi við flutning verka minna. Hikandi verð
ég við þeim tilmælum, enda virðist erfitt að tala
um það, er helzt þyrfti að útskýra. Ekki virðist
jarðvegur fyrir hendi, er geti látið þau frækorn
dafna, sem ég hezt vildi láta frjóvgast á íslandi.
Ekki virðist heldur andleg meltingarfæri neytend-
anna, sem eiga að taka við þessari sálarfæðu,
enn svo vel viðbúin, að til gagns megi verða.
Eg skal reyna að hugsa mér að ég sé löngu
látinn, að æfistarf mitt liggi ljóst fyrir og að
viðtökutæki hugarfars hjá hlustendum séu í bezta
lagi.
Henrik Ibsen lætur í einu leikriti sínu skáldið,
— Islendinginn, veita upplýsingar um listvinnu
sína. Skáldið er spurt hvað verka sinna hann telji
bezt. Hann svarar hiklaust: „Þau sem enn eru
ósamin“. Mér er eins farið. Sumir höfundar vilja
ekki tala um þau verk, sem þeir ætla að semja.
Eg hefi hinsvegar ekki ánægju af, að tala um
önnur verk mín, en einmitt þau ósömdu. Óska
vildi ég, að eins færi fyrir mér og Dostojewsky,
sem hafði eitt sinn rætt svo mikið um verk, er
hann vildi semja, að vinir hans lokuðu hann inni
þar. Auk þess hefi ég samið fjölda einsöngslaga,
og hefir Sigurður, bróðir sungið nokkur þeirra
opinberlega, en þau eru öll í handriti og fá víst
að dúsa þar a. m. k. fyrst um sinn.
— Er von á nýju danslagi eftir þig á næstunni?
— Já, það kemur nýtt lag eftir mig í haust
og mun það væntanlega heita „Þú kemur“.
— Finnst þér starf tónlistarmannsins leiði-
gjarnt?
— Nei þvert á móti, ég spila í Þórskaffi og líkar
þar vel, og í frítímum sem ég lög, og þótt þau eigi
e. t. v. ekki eftir að koma út, hefi ég gaman af að
semja þau.
og slepptu honum ekki út fyrr en verkinu var
lokið.
Segja má að ég hafi alla mína æfi verið að
leita að sjálfum mér og að hinu eiginlega hlut-
verki íslands í heimsmenningunni. Nú þykist ég
hafa fundið hvað rétt er í þeim efnum. Nú fyrst
treysti ég mér til fulls til, að semja verk í þeim
rétta anda. Þetta hefir verið löng leið. Mér finnst
ég hafa þokast nær markinu smátt og smátt, —
stundum eins og undir ósýnilegri handleiðslu, —
stundum óafvitandi og jafnvel gegn mínum eigin
vilja. Ekki fyrr en eftir á hefur samhengið og
skynsemin í rökrás þroskabrautar minnar komið
í ljós.
Sannfæring mín er þetta:
ísland hefur bjargað frumdrögum, að sérstæðri
norrænni listmenningu, sem aldrei náði að þrosk-
ast til fulls. Upphaf hennar bæði hér á landi og
annarsstaðar í Evrópu stöðvaðist um árið 1300.
Brot ein urðu eftir, og duldir þræðir finnast í svo-
kallaðri gotneskri myndlist og í fornum söng í
Norðvestur-Evrópu á tímabilinu 1100—1300.
Sömu drög, sömu lögmál tilfinninga og listsköp-
unar, búa í fornbókmenntum íslendinga, myndlist
þeirra á 12. og 13. öld, tungu þeirra og þjóðlögum,
fornum tvísöng, rímnalögum og öðru slíku.
Þessi drög voru og eru ekki endalok frum-
norrænnar menningar, heldur fyrirheit um nor-
ræna endurreisn með líkum hætti og endurreisn
grísk-rómversku menningarinnar forðum, en vit-
anlega í allt öðrum anda.
Þessi norræna endurreisn ætti að mega öðlast
forustu í listmenningu hins hvíta mannkyns á
komandi tveim eða þrem öldum. Island og íslenzk
menning hefur að geyma lykilinn, að þeirri end-
urreisn. Takmai’k listviðleitni minnar er, að láta
menn finna þennan lykil. — Enginn veit, — allra
sízt ég sjálfur, hve mikið ég fæ nálgast þetta tak-
rnai’k, en með það fyrir augurn ber að meta verk
mín og tilraunir eða njóta þeii’ra.
Þökk fyrir góða áheyrn.
MUSICA 25