Morgunblaðið - 23.04.2009, Side 29

29
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. APRÍL 2009
Jólasveinar í apríl Nóg er af jólasveinunum í þjóðfélaginu þessa dagana. Þó gangast kannski ekki allir jafnglaðlega við því að vera álitinn slíkur og þessir
útskriftarnemar Menntaskólans í Reykjavík. Þeir fögnuðu dimmisjón í miðbænum í gær, slettu ærlega úr klaufunum áður en lagst verður yfir bækurnar.
Eggert
Ómar Valdimarsson | 21. apríl 2009
Að kenna eða hjálpa
Ég horfði í kvöld með
áhuga á prýðilega gerða
heimildamynd um kyn-
lífshryllinginn í Kambó-
díu. Það mætti gera
meira af slíku efni og
með þeirri natni sem
María Sigrún Hilmarsdóttir og Guð-
mundur Bergkvist lögðu í verkið.
Ég varð þó svolítið hissa þegar ein
stúlkan fór að segja frá því hve trú
hennar væri henni mikið gagn í end-
urhæfingunni: mín reynsla þar austur
frá er frekar sú að fólk geri almennt
ekki mikinn greinarmun á (búdda)trú
sinni og daglegri menningu.
Þá áttaði ég mig á því að myndin
var gerð fyrir tilstilli hjálparsamtaka að-
ventista; auðvitað var stúlkan orðin
kristin!
Meira: umbiroy.blog.is
Hildur Helga Sigurðardóttir | 22. apríl
2009
Meinhorn fer í frí
Kosningaáróðurinn und-
anfarið hefur lækkað svo
greindarstuðul þjóð-
arinnar, jafnt í netheimum
sem annars staðar, að
það er ekki fyrir heilvita
konu að taka þátt í þessu
lengur, a.m.k. ekki fram að næsta laug-
ardegi.
Hvers vegna eru allir gömlu frasarnir
gengnir aftur? Hefur ekkert breyst?
Meira: hildurhelgas.blog.is
Í UMRÆÐU um íslensk efna-
hagsmál undanfarið hefur gætt
margs konar misskilnings. Það er
ekki að undra. Mikið hefur gengið
á og erfitt, jafnvel fyrir sérfróða,
að átta sig á því hvað gerst hefur
og hvers má vænta.
Umræða um þjóðargjaldþrot
á villigötum
Ljóst er að íslenska hagkerfið
hefur orðið fyrir þungu höggi. Af-
leiðingarnar eru ekki allar komnar fram.
Myndin er þó smám saman að skýrast. Það er
þörf á þjóðarátaki til að vinna á vandanum en
hann er þó engan veginn óleysanlegur. Því er
öll umræða um þjóðar- eða ríkisgjaldþrot
vegna þessa á fullkomnum villigötum. Ekkert
bendir til annars en að íslenska ríkið geti að
fullu staðið við allar skuldbindingar sínar.
Raunar er útlit fyrir að hreinar skuldir ís-
lenska ríkisins verði jafnvel minni en margra
nágrannaríkja okkar þegar um hægist.
Skuldir íslenska ríkisins munu þó verða
nokkuð meiri þegar upp er staðið en áður en
bankakerfið hrundi. Í samanburði á skuldum
ríkja er rétt að hafa í huga að íslenska lífeyr-
iskerfið er enn mjög vel stætt í alþjóðlegum
samanburði. Það þýðir m.a. að lífeyr-
isgreiðslur munu ekki verða jafnþung byrði
fyrir íslenska ríkið á næstu áratugum og ríki
sem ekki búa við jafnvel fjármagnað lífeyr-
iskerfi.
Erlendar skuldir fyrir hrun
voru óviðráðanlegar
Erlendar skuldir þjóðarbúsins, þ.e. sam-
anlagðar erlendar skuldir ríkis- og einkageira,
verða einnig að sönnu umtalsverðar næstu ár-
in. Þær verða hins vegar einungis lítið brot af
því sem þær voru haustið 2008. Mikill meiri
hluti þessara skulda var til kominn vegna
bankanna. Þær skuldir eru nú kröfur á
þrotabú og hverfa þegar búin hafa verið gerð
upp. Eftir stendur einungis það sem þau fyr-
irtæki sem eftir standa skulda, skuldir heimila
og hins opinbera. Það er lítill hluti heild-
arskuldanna sem við blöstu haustið 2008 og
voru með öllu óviðráðanlegar.
Þótt skuldirnar séu engu að síður talsverðar
þá ætti þjóðarbúið í heild að geta staðið undir
þeim, með útflutningstekjum og átt þó vel fyr-
ir öllum nauðsynlegum og eðlilegum innflutn-
ingi. Hér gildir jafnframt að hver ber ábyrgð á
sínum skuldum. Þjóðin eða ríkið bera ekki
ábyrgð á skuldum einstakra fyrirtækja eða
einstaklinga.
Tjónið vegna hruns íslenska
fjármálakerfisins var afar mikið.
Þær peningalegu eignir sem
urðu að engu eru margföld
landsframleiðsla. Þegar best lét
var markaðsverð skráðra hluta-
félaga í Kauphöll Íslands um
tvöföld landsframleiðsla. Það er
nánast allt farið. Til viðbótar
hafa fjölmörg önnur einkafyr-
irtæki tapað miklu eigin fé. Mest
er tjónið þó í krónum talið hjá
ýmsum sem áttu kröfur á ís-
lenska banka og önnur fyrirtæki
sem fást nú ekki greiddar nema
að hluta. Tjón þeirra mælist í þúsundum millj-
arða króna. Mest af þessu bera ýmsir erlendir
aðilar, einkum evrópskir bankar, en tapið er
einnig umtalsvert fyrir innlenda aðila, svo sem
lífeyrissjóði.
Þótt eyðilegging peningalegra eigna hafi
verið meiri hérlendis en í öðrum vestrænum
löndum er rétt að hafa í huga að mikið hefur
gengið á um heim allan. Þannig hefur verð
hlutabréfa í kauphöllum heims fallið um að
jafnaði helming á tæpum tveimur árum og þar
með þurrkað út alla hækkun sl. 13 ára. Þetta
er meðaltalið, í mörgum löndum öðrum en Ís-
landi hefur lækkunin orðið mun meiri.
Raunverulegar eignir enn óskemmdar
Eignir sem eyðileggjast í fjármálakreppu
eru fyrst og fremst svokallaðar peningalegar
eignir, t.d. hlutabréf og skuldabréf. Raunveru-
legar eignir standa hins vegar eftir. Mann-
auður landsmanna, mannvirki, náttúru-
auðlindir og allt annað sem þarf til að
framleiða vörur og þjónustu, verður ekki fyrir
beinu tjóni. Fyrir þjóðarbúið í heild skiptir,
þótt undarlegt kunni að virðast, ekki höf-
uðmáli hvernig verðmæti peningalegra eigna
þróast. Meiru skiptir hvernig gengur að búa til
raunveruleg verðmæti, þ.e. framleiða vörur og
þjónustu.
Verðþróun peningalegra eigna hefur hins
vegar mikil áhrif á tekju- og eignaskiptingu.
Þetta sást vel fyrir hrunið. Mikil hækkun
eignaverðs bjó til á pappír gríðarlegan auð og
hagnað. Það gerði tekjudreifingu Íslendinga
ójafnari en áður voru dæmi um. M.a. varð til,
a.m.k. um tíma, fámenn stétt milljarðamær-
inga sem gat leyft sér fáránlegan lífsstíl sem
engin fordæmi eru fyrir í Íslandssögunni.
Margir aðrir högnuðust vel, þótt ekki yrðu
þeir milljarðamæringar.
Hrun á verðmæti peningalegra eigna hefur
að sama skapi mikil áhrif á eigna- og tekju-
skiptingu. Því miður verða ekki bara fyrrum
milljarðamæringar fyrir tjóni. Nær allir finna
á einn eða annan hátt fyrir áhrifunum, m.a.
vegna lífeyrisréttinda sem skerðast. Breyt-
ingar á gengi krónunnar hafa einnig mikil
áhrif, sérstaklega á einstaklinga og fyrirtæki
sem skulda í erlendri mynt.
Munurinn á peningalegum eignum og öðr-
um skiptir höfuðmáli við endurreisn hagkerf-
isins. Ekki er auðvelt að koma á fót nýju fjár-
málakerfi. Það er þó leikur einn miðað við að
reisa aftur hagkerfi þar sem raunverulegar
eignir hafa skemmst illa, t.d. vegna stríðs eða
náttúruhamfara.
Ísland að mörgu leyti öfundsvert
Fjölmörg dæmi eru um ríki sem hafa komist
út úr fjármálakreppu á tiltölulega skömmum
tíma. Það tekur í en með skynsamlegum
vinnubrögðum má flýta ferlinu og sjá til þess
að byrðarnar verði engum óbærilegar.
Að þessari endurreisn fjármálakerfisins hef-
ur verið unnið allt frá því í október sl. Útlit er
fyrir að verkinu ljúki að mestu leyti á næstu
vikum. Að því loknu verða Íslendingar að
nokkru leyti í öfundsverðri stöðu, miðað við
margar aðrar þjóðir. Við vorum neydd til að
horfast í augu við að fjármálakerfi okkar varð
ekki bjargað. Fyrir vikið sitjum við hins vegar
ekki uppi með fársjúkt fjármálakerfi sem þarf
mikla aðstoð á kostnað skattborgara til að
hægt sé að halda því á floti. Tiltektin hjá okkur
kemur ekki af sjálfu sér en við áttum engan
annan kost. Fjármálakerfinu varð ekki bjarg-
að. Vandamál þess verða nú að miklu leyti skil-
in eftir í þrotabúum hruninna fjármálastofn-
ana.
Það er mikilvægt fyrir endurreisn íslenska
fjármálakerfisins og þá um leið íslenska hag-
kerfisins alls að vel sé staðið að þessari vinnu.
Nýju bankarnir verða að byrja með heil-
brigðan efnahagsreikning og vænlegar rekstr-
arhorfur. Þeir sem eiga kröfur á hina föllnu ís-
lensku banka verða einnig að geta treyst því að
hagsmunum þeirra sé ekki fórnað við skipt-
ingu bankanna í gamla og nýja banka.
Auk fjárhagslegrar endurskipulagningar
þarf ýmsar aðrar breytingar á hagkerfinu.
Innflutningur þarf að dragast verulega saman
og hefur raunar þegar gert það. Útflutningur
þarf að aukast og jafnframt framleiðsla á
vörum og þjónustu sem leysa innfluttar af
hólmi. Það tekur talsverðan tíma að ná þeirri
breytingu fram.
Hér setur það nokkuð strik í reikninginn að
samdráttur í heimsverslun kemur illa við Ís-
lendinga eins og aðra. Hann tefur fyrir því að
útflutningur héðan geti aukist. Það skiptir því
miklu fyrir endurreisn íslenska hagkerfisins
að samdrátturinn í heimsverslun verði sem
minnstur.
Hagræða verður í ríkisútgjöldum
Staða ríkissjóðs skiptir höfuðmáli í end-
urreisn hagkerfisins. Taka þarf erfiðar
ákvarðanir í ríkisfjármálum. Vegna efnahags-
samdráttar rýrna flestir skattstofnar talsvert
og tíma mun taka fyrir þá að ná aftur fyrri
styrk. Velta dregst saman, hagnaður fyr-
irtækja og arðgreiðslur minnka verulega og
launatekjur lækka. Ná þarf fram nokkurri
lækkun ríkisútgjalda í hlutfalli við landsfram-
leiðslu vegna þessa.
Jafnframt þarf að bregðast við auknum út-
gjöldum hins opinbera á ákveðnum sviðum,
t.d. vegna atvinnuleysisbóta. Þessum út-
gjöldum þarf að mæta með niðurskurði annars
staðar. Það verður að sjálfsögðu ekki notalegt.
Vandinn er þó vel viðráðanlegur ef skyn-
samlega verður staðið að málum. Hér má hafa
í huga að útgjöld hins opinbera hafa vaxið mik-
ið undanfarin ár. Þannig var svokölluð sam-
neysla 40% meiri árið 2007 en 1998, á sama
verðlagi. Á sama tíma fjölgaði landsmönnum
um 13% þannig að samneysla á mann jókst um
því sem næst fjórðung að raungildi.
Framtíðarsýnin fyrir Ísland fer mjög eftir
því til hve langs tíma er horft. Árið 2009 verður
um margt erfitt. Á því ári kemur samdrátt-
urinn að mestu fram og atvinnuleysi ætti að ná
hámarki. Það er heldur ekki hægt að búast við
miklum viðsnúningi árið 2010. Þá ætti þó eitt-
hvað að draga úr atvinnuleysi og ekkert útlit
er fyrir mikla verðbólgu. Vextir ættu því að
vera mun lægri en nú. Þá ætti útflutningur
einnig að fara vaxandi, að því gefnu að sam-
dráttur í heimsverslun verði ekki of mikill.
Þessi tvö ár ættu að duga Íslendingum til að
gera flestar þær breytingar sem gera þarf og
ná aftur vopnum okkar.
Það er hins vegar engin ástæða til svartsýni
þegar til lengri tíma er litið. Lífskjör á Íslandi
ættu eftir sem áður að verða með þeim allra
bestu í heimi. Vel menntuð og ung þjóð, með
sterka menningu, trausta lýðræðishefð, góða
innviði og ríkulegar náttúruauðlindir. Ekkert
af þessu hefur farið forgörðum.
Eftir Gylfa Magnússon » Árið 2009 verður um margt
erfitt. Á því ári kemur sam-
drátturinn að mestu fram og
atvinnuleysi ætti að ná há-
marki. Það er heldur ekki
hægt að búast við miklum við-
snúningi árið 2010.
Gylfi Magnússon
Höfundur er viðskiptaráðherra.
Endurreisn
BLOG.IS