Morgunblaðið - 06.07.2009, Page 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 6. JÚLÍ 2009
Eggert
Litríkt Alþjóðleg stemningin gerir það að verkum að halda mætti að þessi mynd hefði verið tekin í einhverju útlandinu en ekki í íslenska Kolaportinu.
Lára Hanna Einarsdóttir | 4. júlí
Friðhelgi heimilanna
… Þessir sömu auðmenn
hafa hins vegar svipt
fjölmarga heimilum sín-
um af ótrúlegri ófyrir-
leitni og steypt öðrum
heimilum í þvílíkt skulda-
fen að þeim eru allar
bjargir bannaðar. Engin leið er að segja
til um hvernig ótal heimilum mun reiða
af í framtíðinni með þann skuldabagga
á bakinu sem íslensku þjóðinni hefur
verið skenktur … af téðum auðmönn-
um. Hvar er friðhelgi heimila þessa
fólks? Verður tekið tillit til friðhelgi
heimila þessara fjölskyldna þegar þær
verða bornar út vegna skulda auðjöfr-
anna? Ætli Staksteinn dagsins hafi
íhugað það? (…) En miðað við hamfarir
undanfarinna mánaða eru bara sum
heimili friðhelg, önnur ekki. Sumir rétt-
hærri en aðrir...
Meira: larahanna.blog.is
Kristinn Pétursson | 5. júlí
Þriðja leiðin í
Icesave málinu...
... Stjórn og stjórnarand-
staða þurfa að hætta að
deila um þetta háskaleg-
asta mál Íslandssögunnar
í seinni tíð, finna verður
málamiðlun – þriðju leið-
ina í málinu – út frá nú-
verandi stöðu málsins þ.e. nú er málið
hjá fjárveitinganefnd Alþingis. Fyrsta
sáttin sem gera þarf – er að stjórn og
stjórnarandstaða sammælast um þriðju
leiðina ... hvorki samþykkja né fella
frumvarp um ríkisábyrgð – heldur finna
þriðju leiðina – láta t.d. löggjafarvaldið
um málið – að fjárveitinganefnd Alþingis
fái fjárlagaheimild til að ráða færustu er-
lendu samningamenn sem völ er á ...
Meira: kristinnp.blog.is
Í GREINUM sem við undirritaðir höfum
ritað um ábyrgð Íslands á innistæðum í ís-
lenskum bönkum höfum við m.a. komist að
þeirri niðurstöðu að íslenska ríkið sé ekki
greiðsluskylt samkvæmt tilskipunum ESB um
innistæðutryggingar. Þau rök hafa komið fram
gegn þessari niðurstöðu okkar að innistæðu-
eigendur í erlendum útibúum íslenskra banka
hafi verið beittir mismunun sem eigi að leiða til
greiðsluskyldu. Þetta teljum við ekki rétt og
setjum því hér fram nokkur atriði sem fela í
sér rökstuðning fyrir þeirri niðurstöðu.
Forgangsréttur innistæðueigenda
innan „gömlu“ bankanna.
Með 6. gr. laga nr. 125/2008 (neyðarlögin)
var kveðið á um að við skipti á búi fjármálafyr-
irtækis skyldu kröfur vegna innstæðna sam-
kvæmt lögum um innstæðutryggingar og
tryggingakerfi fyrir fjárfesta njóta rétthæðar
samkvæmt 1. mgr. 112. gr. gjaldþrotalaga.
Þetta þýðir að kröfur innstæðueigenda í
fjármálafyrirtækjum fá forgang og verða
greiddar áður en kemur til greiðslu á kröfum
almennra lánadrottna úr búum þeirra. Um-
ræddar reglur um forgang hafa almennt gildi
þannig að þær gilda jafnt fyrir innistæðu-
eigendur hér á landi og í útibúum erlendis.
Ákvæðið felur því ekki í sér mismunun
gagnvart erlendum innstæðueigendum því að
þeir sitja við sama borð og þeir íslensku sé tek-
ið mið af réttarstöðunni innan „gömlu bank-
anna“.
Fólst mismunun í stjórnsýslu-
ákvörðuninni um yfirtöku banka?
Með 3. mgr. 1. gr. neyðarlaganna var gert
ráð fyrir því að ríkið geti stofnað „hlutafélag“
til að taka við rekstri fjármálafyrirtækis. Sam-
kvæmt þessari heimild tók íslenska ríkið yfir
Glitni banka hf., Kaupþing banka hf. og
Landsbanka Íslands hf. að öllu leyti á haust-
dögum 2008, samkvæmt ákvörðun Fjármála-
eftirlitsins.
Með stjórnsýsluákvörðun Fjármálaeftirlits-
ins var „innlend bankastarfsemi“ tekin út úr
gömlu bönkunum og stofnað um þau hluta-
félög í opinberri eigu. Þar með fylgdu inni-
stæður í bönkum hér á landi hvort sem þær til-
heyrðu innlendum eða erlendum aðilum. Hér
er um að ræða hlutafélög sem njóta ekki rík-
isábyrgðar að neinu leyti. Fullt verð verður
greitt fyrir þann hluta, sem tekinn var, þannig
að nettóandvirði rennur inn í bú gömlu bank-
anna og kemur þar til úthlutunar með venju-
legum hætti.
Gera verður ráð fyrir því að innistæðu-
eigendurnir í „nýju bönkunum“ séu einkum
persónur eða fyrirtæki sem eiga heimili og
stunda vinnu eða hafa starfsemi hér á landi.
Það er forsenda fyrir tilvist hvers fullvalda rík-
is að til séu bankastofnanir sem eru tengdar
ríkinu traustum böndum og hafa það hlutverk
að geyma, ávaxta og miðla peningum til verk-
efna innanlands. Fullvalda ríki verður tæpast
byggt og rekið á annarri forsendu.
Spyrja má hvort innistæðueigendur ís-
lenskra bankaútibúa erlendis hafi með um-
ræddri aðgerð verið beittir mismunun miðað
við eigendur innistæðna sömu banka hér á
landi.
Þess er þá fyrst að geta að ríki eru sjálf-
stæðir aðilar bæði að EES- og ESB-rétti og
mynda raunar grundvöll eða stoðir samning-
anna um þau. Þannig er réttur og tilvist þjóð-
ríkja sérstaklega varinn í samningunum um
ESB og EES-samningurinn telst samningur
milli sjálfstæðra ríkja og ESB. Sú grundvall-
arregla gildir að þær stofnanir sem starfa eftir
samningunum um ESB eða EES geta ekki
tekið sér neitt vald sem ekki er veitt þeim í
samningunum.
Samkvæmt Maastrichtsamningnum ber
ESB að virða einkenni og stjórnkerfi aðild-
arríkjanna enda er þar gert ráð fyrir tilvist
aðildarríkjanna með margvíslegum hætti.
Þessi sjónarmið eiga auðvitað enn frekar við
um EFTA/EES-ríki sem hafa ekki tekið þátt í
þeim samruna sem ESB stefnir að. Af því leið-
ir svo aftur að heimilt er og lögmætt að taka
tillit til sjónarmiða sem varða brýna efnahags-
lega hagsmuni eins aðildarríkis án þess að
taka tillit til efnahags annars aðildarríkis
þar sem slík sjónarmið eiga ekki við að
sama skapi. Það er því ljóst að hvert ríki
hefur víðtækan rétt til að verja tilverurétt
sinn hvort sem miðað er við samningana
um ESB eða EES.
Niðurstaðan af þessum hugleiðingum er
sú að fyrrgreindar aðgerðir stjórnvalda
voru taldar nauðsynlegar til að verja og
viðhalda bankakerfi innanlands. Slíkt
hefði ekki verið unnt að gera með því að
tryggja innistæðueigendum í erlendum
útibúum sömu meðferð. Þeir sem þar áttu
innistæður eru ekki í neinum sambæri-
legum hagsmunatengslum við Ísland og
þeir sem eiga innistæður hér á landi. Veru-
legar líkur eru á því að innstæðueigendur er-
lendis hefðu einfaldlega tekið út allar inni-
stæður sínar ef reglurnar hefðu verið látnar ná
til þeirra og þar með gert innlenda banka-
starfsemi að engu. Auðvitað er ekki hægt að
ætlast til þess að eigendur innistæðna erlendis
hefðu leyst út íslenskar krónur og notað hér á
landi með sama hætti og þeir sem áttu inni-
stæður hérlendis.
Meginatriðið er að innistæðueigendur úti-
búa, t.d. í Bretlandi og Hollandi, eru ekki
tengdir íslenskum hagsmunum með sama
hætti og menn og fyrirtæki með heimili hér á
landi, t.d. með hliðsjón af fjárfestingum, fé-
lagslegri aðstoð, sköttum og fleiri atriðum.
Af þessu má ráða að innistæðueigendur í er-
lendum útibúum íslenskra banka voru í ann-
arri stöðu heldur en þeir sem áttu inneignir í
sömu bönkum hér á landi. Réttarstaða þeirra
var með öðrum orðum ekki sambærileg. Af því
leiðir að ekki var um mismunun að ræða við
fyrrgreinda aðgerð.
Þessu til viðbótar er rétt að koma því á
framfæri að það er vel þekkt í Evrópurétti að
ráðstafanir sem kunna að fela í sér mismunun
en eru engu að síður óhjákvæmilegar vegna
þjóðfélagsþarfa í almannaþágu fá staðist. Má
nefna marga dóma dómstóls ESB því til sönn-
unar. Enginn vafi er á því að verði talið að
efnahagslegt hrun hafi blasað við hér á landi
nægir það til að réttlæta frávik frá umræddri
meginreglu.
Skilyrðin fyrir frávikunum eru þó ávallt þau
að gætt sé meðalhófs. Er erfitt að sjá að væg-
ari kostur hafi verið í stöðunni. Þess ber einnig
að gæta að samkvæmt dómafordæmum dóm-
stóls EB hafa aðildarríkin sjálf talsvert mat
um það hvort fyrrgreindum skilyrðum hafi
verið fullnægt enda tæpast á færi dómstóls að
meta aðgerðir til að koma í veg fyrir efnahags-
hrun heillar þjóðar.
Yfirlýsing stjórnvalda um ábyrgð ríkis-
ins á greiðslu til innstæðueigenda
Forsætisráðherra gaf þá yfirlýsingu seint á
síðastliðnu ári að íslenska ríkið myndi tryggja
innlánseigendum hér á landi fjárhæðir þeirra á
innistæðureikningum. Yfirlýsingin mun hafa
verið sett fram umfram skyldur íslenska rík-
isins og væntanlega í þeim tilgangi að tryggja
að unnt væri að starfrækja innlenda innlána-
starfsemi í framtíðinni, reyna að viðhalda
sparnaðarvilja almennings, tryggja efnahags-
legan stöðugleika og koma í veg fyrir efna-
hagslegt hrun.
Þrátt fyrir þetta er hér aðalatriðið að yf-
irlýsing ráðherra af þessu tagi er óskuldbind-
andi því henni var aldrei fylgt eftir með lögum
(hún krefst samþykkis í fjárlögum, fjár-
aukalögum eða venjulegum lögum) né kom
hún til framkvæmda á einn eða neinn hátt.
Þvert á móti verða innistæðueigendur í „nýju
bönkunum“ að sætta sig við að bankarnir eru
reknir í formi hlutafélaga og ábyrgðin í aðal-
atriðum takmörkuð við gjaldþol þeirra félaga.
Af þessum sökum fellur umrædd yfirlýsing
stjórnvalda hvorki undir 4. gr. EES-samnings-
ins né önnur ákvæði hans um fjórfrelsið. Í
fyrri skrifum okkar höfum við einnig talið að
yfirlýsingar af þessu tagi féllu ekki undir gild-
issvið nefndrar 4. gr. Verður sú umræða ekki
endurtekin.
Niðurstaða
Af framangreindu má vera ljóst að þau sjón-
armið, sem fram hafa komið, um að „mis-
munun“ íslenskra stjórnvalda gagnvart eig-
endum innistæðna í útibúum íslensku
bankanna erlendis hafi skapað greiðsluskyldu,
fá ekki staðist. Gildir þetta hvort sem horft er
til neyðarlaganna, stjórnvaldsákvarðana í
tengslum við endurreisn bankakerfisins eða
yfirlýsingar ráðherra um ríkisábyrgð á inni-
stæðum.
Eftir Stefán Má Stefánsson
og Lárus L. Blöndal
»… þau sjónarmið, sem fram
hafa komið, um að „mis-
munun“ íslenskra stjórnvalda
gagnvart eigendum innistæðna
í útibúum íslensku bankanna
erlendis hafi skapað greiðslu-
skyldu, fá ekki staðist.
Stefán Már
Stefánsson
Mismunun og Icesave
Lárus L.
Blöndal
Stefán Már er prófessor.
Lárus er hæstaréttarlögmaður.
BLOG.IS