Saga - 1978, Page 216

210
LOFTUR GUTTORMSSON
sagnfræðingnrinn skoðaði ytra borðið með orsakasam-
hengi í huga. Svo er þó ekki: „ ... sagnfræðingurinn þarf
ekki og getur ekki (nema hann hætti að vera sagnfræð-
ingur) keppt við vísindamanninn í því að leita að orsök-
um eða lögmálum atburða. 1 vísindum uppgötva menn at-
burð með því að skynja hann og frekari leit að orsök hans
fer fram með því að honum er skipað í ákveðinn flokk og
tengslin milli þess flokks og annarra eru ákvörðuð. 1 sagn-
fræði er ekki um það að ræða að uppgötva einskæran at-
burð, heldur hugsunina sem birtist í honum. Um leið og
sú hugsun er uppgötvuð er hún skilin. Eftir að sagnfræð-
ingurinn hefur gengið úr skugga um staðreyndimar þarf
hann ekki að grafast neitt frekar eftir orsökum þeirra.
Þegar hann veit hvað gerðist veit hann um leið hvers
vegna það gerðist“ (bls. 214). Tali sagnfræðingurinn á
annað borð um orsök atburðar merkir hún hugsunina í
huga persónunnar, ásetning hennar eða reynslu, sem ligg-
ur atburðinum til grundvallar.
Öll röksemdafærsla Collingwoods hneig að því að upp-
ræta það sem hann kallaði hina raunspekilegu villu eða
náttúruhyggju (naturalism) sem fælist í því að gera sögu-
leg ferli að náttúrulegum ferlum. Undir þá sök væru seldax*
flestallar tilraunir til þess að grundvalla „vísindi hinnar
mannlegu náttúru'-, t.d. sálarfræði. Ef hugvísindum væri
ætlað það verkefni að draga fram hegðunar- og hugsunar-
snið sem endurtaka sig aftur og aftur í sögunnar rás lentu
þau á villigötum; ólíkt náttúruvísindum væri nefnilega ó-
gerlegt að aðgreina í slíkum hugvísindum gerð hugsunar
og starfsemi hennar eins og hún birtist á hverjum tínaa
og því yrði hugsunarstarfsemin aðeins skoðuð réttilega
sem sögulegt feidi eða m. ö. o. sem saga.
En gætu þá slík vísindi byggst á því að alhæfa út fra
sögulegum staðreyndum? Því er til að svara, segir Colling-
wood, að eigi staðreyndirnar að notast í því skyni „verða
þær fyrst að vera sögulega þekktar; og söguleg þekking ei'