Skólablaðið - 01.02.1972, Blaðsíða 35

119
fcrnando, (
t&ran airBbal
Leikxit Arrabals :
Morgunverður á Vfgvellinum
Fandó og Lfs
BÍIakirkjugarðuriim
Basnin
Böðlarnir báðir
Og svo handjárnuðu þeir blómin
Þýð. Erlingur E. Halldórsson
" Bryndfs Schram
" Þorvarður Helgason
tf t» t»
Ekki til f fslenzkri þýðingu
Fernando Arrabal, einn umdeildasti leikritahöfundur vorra daga, fæddist
árið 1932 f Melilla, sem þá var hluti Spönsku Marokko. Unglingsárum
sínum eyddi hann á Spáni, og nam um tfma lögfræði f Madrid. En
vegna fjölskylduvandræða og erfiðleika um listsköpun var hann óánægður
þar. Arið 1954 fór hann til Parfsar, til að sjá Berliner Ensamble og
Brecht. Þar hefur hann búið síðan. Spurður um það, hvers vegna hann
hafi yfirgefið Spán, sagði hann : "Eg hafði ekkert meira þangað að
sækja." Arrabal er hvorki fyrsti né sfðasti ungi rithöfundurinn, sem
er heillaður af "frelsi” og sérstæði Parfsar, og ákveður að setjast þar
um kyrrt. Arrabal skrifar á frönsku, en tekur skýrt fram að hann sé
Spánverji.
Honum er meinilla við það, að hann sé bendlaður við einhvern "skóla"
eða einhverja "hreyfingu", listræna eða stjórnmálalega. Leiklist hans
er hin "Panfska”, tileinkuð hinum forna grfska skógarguði Pan. Hreyf-
ing án kreddu, stefnuyfirlýsinga, meðlima eða kenninga. Hið fjarstæða
f verkum Arrabals á ekki rót siha að rekja til erfiðleika heimspekings-
ins. Það vex fremur upp úr þvf, að persónur hans skoða aðstæður
mannsins með skilningslausri og hreinni einfeldni bams. Eins og börn
eru þau lika grimm, vegna þess að þau skilja ekki siðgæðislögmál.
Grimmd heimsins verður meiningarlaust álag. 100% gagnrýni kemur
fram f verkum Arrabals, en hann undirstrikar einnig, að allir hafi f
sér löngun eftir þvf að vera góðir.
Arrabal skrifaði sitt fyrsta verk 20 ára gamall. Morgunverður á vfg-
vellinum. Þetta verk inniheldur strax þessa blöndu af sakleysi og
grimmd, sem er svo einkennandi fyrir hann. Lftt efnaðir foreldrar
hermanns nokkurs koma með mat handa honum og sér út á vfgvöllinn.
Sonurinn tekur til fanga óvinahermann og er óvinahermanninum boðin
þátttaka f veizlunni. Hvorugur þeirra skilur af hverju þeir eru að
berjast, etc. Leikritinu lýkur með þvf að öll eru þau brytjuðniður
með vélbyssuskothrfð. - Sama andrúmsloft er f Bænin, þar sem maður
og kona sitja við líkkistu og tala um það, hvernig þau eigi að vera góð
frá og með deginum f dag. Þegar líður á leikritið komast áhorfendur
að þvf, að f kistunni er barn þeirra, sem þau sjálf hafa drepið. Þau
tala um fordæmi Jesú Krists og koma sér saman um, að ef til vill
borgaði það sig að reyna að vera góð. En konan sér samt fyrir, að
hún muni sennilega fljótt verða leið á þvf. - Jafngildar aðstæður eru f
Böðlarnir báðir, en hér er ráðizt miklu beinna á hversdagssiðgæðið og
motsagnir þess beraðar. Eitt verka Arrabals hefur verið leikið opin-
berlega f Reykjavfk, "Fando og Lfs" og var það Grfma er stóð að sýn-
ingunni. Þetta leikrit er mjög sérstæð blanda af skopleik og hryllings-
leik. Fando elskar Lfs eins og bam elskar ef til vill hundinn sinn,
sem það ýmist kjassar eða kvelur. Arrabal varpar hér þessum til-
finningaheimi barnsins inn f heim þeirra fullorðnu og nær um leið mjög
sterkum áhrifum, þvf að hann afhjúpar með þessu faltnn sannleika,
sem gildir um ýmsar tilfinningar fullorðins fólks. Næsta verk Arrabals
er Bilakirkjugarðurinn, en eins og vitað er innan veggja skólans, er
þetta leikrit verkefni Herranætur 1972. Þetta verk er nokkurs konar
''summa summarium" fyrri verka Arrabals. Hér notar hann þekktar
sögulegar staðreyndir, sem viðmiðun verksins, en án þess á nokkurn
hátt að endursegja þær sem slíkar. Innileg ástundun hins góða er við-
höfð f þessum heimi, en heimurinn er fullur af óþverra og hefur lftinn
tilgang. Þessi ásmndun hins góða verður að fjarstæðukenndu fyrirtæki,
verður harmræn. Það er jafn fjarstæðukennt og athafnir fulltrúa valds-
ins f leikritinu. Spurningin um hið góða, sem virðist liggja Arrabal
mikið á hjarta og skilningur hans á víxlverkuninni milli kærleiks og
grimmdar og það að draga f efa siðferðilsleg grundvallaratriði, sem
barnslegar persónur hans myndu gjarnan vilja viðurkenna, ef þau skildu
þau. Öll þessi atriði minna á afstöðu landshornamannanna f leikriti
Becketts, Beðið eftir Godot, og finnst mér Arrabal einn af vonleysis-
höfundunum, og að hann hafi orðið fyrir miklum áhrifum af Beckett.
En Arrabal leggur mikla áherzlu á, að verk hans eigi rót f hans eigin
persónulegu draumum, jafnframt þvf að hann játar aðdáun súia á
Beckett. "The lady doth protest to much, methinks” (Hamlet III, ii).
Seinasta leikrit Arrabals er Og svo handjárnuðu þeir blómin, (titill tek-
inn úr kvæði eftir Federico Garcfa Lorda ). Málið er þekkt, Arrabal
var lokaður inni á Spáni vegna óguðlegrar tiieinkunar á bók. Hann var
f margar vikur f einstaklingsklefa. Reynsla þessara vikna liggur til
grundvallar leikritinu. Það sýnir hugaróra og hvernig "Tabú" eru rifin
niður. Ymsar andstæður, sem gerast f rauninni meðal persónanna,
sem er heimildarleg lýsing á þvf sem gerist f fangelsi. T lokin er
sögð setning manns. sem er dæmdur til dauða : "Rannsóknarrétturinn
er enn að starfi á miðri tuttugustu öld." Þetta er sorglega satt og er
vfst næstum þvf sama hvert litið er. Eg ætla að láta nægja eitt
dæmi : Rússland tuttugustu aldarinnar, þar sem menn eru dæmdir geð-
veikir, ef þeir dirfast að hafa sjálfstæða skoðun eða gagnrýna valdhaf-
ana. Alls hefur Arrabal ritað um 40 leikrit, 3 skáldsögur og gert eina
kvikmynd - Viva la Muerte ( Dauðinn lengi lifi).
Reykjavfk, 24.1. 1972
Arnór Egilsson 5. C
Formaður leiknendar